Туризм, рекреация және экоағарту бөлімі

Подробности статьи

 «Парктер шеруі -2024» эко акциясының мәліметі.  

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» ағымдағы жылы «Парктер шеруі -2024» табиғатты қорғау экологиялық акциясының аясында 3 іс шара жоспарланған «Сырдың көркі тораңғы», «Қазақстан - қызғалдақтар отаны» және «Парк тынысы» фотокөрмесі. 

2024 жылдың сәуір айының 10-шы күні Түркістан облысы Отырар ауданы, Көксарай ауылында М.Әуезов атындағы жалпы орта мектебінде оқушылар мен мұғалімдердің қатысуымен «Парктер шеруі- 2024 жыл» ашылу салтанаты өтті. Іс шараға мектеп оқушылары мен мұғалімдер, өлірлік табиғи парк қызметкерлері жәнеде бұқаралық ақпарат құралдары қатысты. 

Сайыс 8 сынып оқушылары арасында өткізілді, оқушылардың дайындаған өнерлерін бағалау мақсатында бес адамнан тұратын қазылар алқасы жинақталды. Жарысқа төрт топ  құрылды «Табиғат білгірлері», «Табиғат сақшылары», «Жасыл желек» және « Мөлдір бұлақ», әр топта 6 оқушы болды. 

Сондай ақ қатысқан топтардың ішіндегі бір топ инклюзивті сыныптың оқушылары болды. 

Сайыста оқушылар өз топтарымен таныстырып, «Парктер шеруі» тақырыбында қойылымдар корсетіп, өлең шумақтар, қолдан жасалған макеттерімен таныстырып шықты. Сайыс соңында оқушылар мадақтама, бағалы силықтармен марапатталды. Өңірлік парк тарапынан мектеп аумағына  40 түп кәдімгі арша, 15 түп үйеңкі, 15 түп шаған отырғызылды. 

Акция мақсаты ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзекті мәселелеріне атқарушы органдардың, БАҚ өкілдерінің, тұрғындардың назарын аудару,оқушыларға -туған жер табиғатына ұқыпты қарауды насихаттау, экологиялық мәдениетті дамыту және құқық бұзышылықтың алдын-алу.

 

Іс шарадан фотосуреттер

 

 

---

«Сырдың көркі тораңғы» табиғат қорғау акциясы мәліметі.

«Сырдың көркі торанғы» табиғат қорғау акциясын «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі қызметкерлері, мемлекеттік инспекторлар мен Отырар ауданы Көксарай ауылдық округі әкімшілігімен бірлескен, ауыл тұрғындары жаппай сенбілік өтті.

Қызметкерлер мен жергілікті тұрғындар құрал-жабдықтарымен келіп, тазалық жұмыстарына жұмыла кірісті. Сенбілік барысында «Шәуілдір-Көксарай» көпірінің маңындағы демалыс орны мен Сырдария өзенінің бойы шөп-шалаңдардан, күл-қоқыстан, қатты тұрмыстық қалдықтардан тазарды. Сондай-ақ ағаш түптері әктеліп, сырланды. Бұдан бөлек 300-ге жуық көшет егілді. 

 

 

---

 «Қазақстан-қызғалдақтар отаны» үгіт-насихат жүргізу 

іс-шаралары. 

Ағымдағы жылдың 23 сәуір күні “Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі” коммуналдық мемлекеттік мекемесі «Парктер шеруі – 2024»табиғатты қорғау экологиялық акциясы аясында төрт іс-шара жоспарланған, соның бірі «Қазақстан-қызғалдақтар отаны» атты іс-шара Боралдай филиалында өткізілді. Түркістан облысы Бәйдібек ауданына келуші туристер мен мектеп оқушылары арасында табиғатты қорғау туралы үгіт-насихат жұмыстары жүргізіліп, үн-парақтар таратылып, табиғатты қорғау акциясы өз жалғасын тапты. 

Іс-шараның мақсаты – қоршаған ортаны қорғауға, туған жер табиғатына ұқыпты қарауды насихаттап, экологиялық мәдениетті дамыту және құқық бұзушылықтың алдын-алу болып табылады. Жалпы іс-шараға 150 адам қатысып, 250 дана үн парақ таратылды. Түркістан телеарнасына сұхбат берілді. 

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 339 бабында қызғалдақтарды заңсыз жұлғаны үшін, айыппұл немесе қоғамдық түзету жұмыстарына тарту қарастырылғанын ауыл тұрғындары мен мектеп оқушыларына түсіндірілді.

 

 

 

 

---

 «Парк тынысы» фотокормесі

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-нің туризм, рекреация экоағарту бөлімінің жылдық жоспарына сәйкес “Парктер шеруі 2024 экологиялық табиғат қорғау акциясының аясында «Парк тынысы» фотокөрмесі өткізілді. Іс-шара барысында 200 дана үнпарақ таратылды, фотокөрмеде өңірлік табиғи парк қызметкерлерінің далалық іс-сапар барысында түсірілген жануарлар, өсімдіктер, еліміздің әсем табиғаты бейнеленген 25 дана фотосурет Түркістан қаласына келуші қонақтар мен қала тұрғындарына таныстыру мақсатында жасалынды.

 

---

Туризм, рекреация және экологиялық ағарту бөлімінің 2021 жылы атқарған жұмысы

---

«Парктер шеруі» 2019 жыл ашылуы

Туризм, рекреация және экоағарту бөлімінің 2017 жылы атқарған жұмыстары

"Сырдария - Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі" ККМ-нің туризм, рекреация және экоағарту бөлімінің 2017 жылға арналған жұмыс жоспары

Парктер шеруі - 2017

---

Туризм, рекреация және экоағарту бөлімінің 2016 жылы атқарған жұмыстары

Парктер шеруі - 2016

---

Боралдай филиалы, Теректі демалыс аймағында киіз үй, тапчандар, палаткалармен жабдықталған және де табиғи экомонша, табиғи су бассейні салынып, демалушыларға көрсетілетін қызметтер жасалуда.

Экомонша

Табиғи су бассейні

Жылжымалы қонақ үй тектес вагон – 6 адамдық орнымен

10 адамдық палаткалар

Мініс аттармен жабдықталған және олар жалға беріледі

 

 

 Туризм, рекреация және экоағарту бөлімінің 2014 жылы атқарған жұмыстары

 

Экологиялық ағарту, туризм және рекреациялық қызмет.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің төрағасының 2007 жылғы22 қаңтардағы №21 санды бұйрығымен бекітілген "Табиғат қорғау мекемесінің рәміздерін әзірлеу және пайдалану ережесіне" сәйкес өңірлік табиғи парктің рәміздері (эмблемасы мен туы) әзірленіп, ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлгінің орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің 2014 жылғы 14 шілдедегі "Сырдария -Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің рәміздерін бекіту туралы" № 221 санды бұйрығымен бекітілді.

-ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі №25-02/457 санды "ҚР мемлекеттік орман инспекциясы мен мемлекеттік орман күзетінің лауазымды адамдарының айырым белгілері бар нысанды киім (погонсыз) үлгілерін киіп жүру туралы қағидасын бекіту" туралы бұйрығымен бекітілген, осыған байланысты "Малашевич" ЖШС-не тапсырыс беру арқылы жалпы соммасы 400 000 теңгені құрайтын темір төс белгілер (жетон) жасалынып, мекеменің 154 мемлекеттік инспекторларына тапсырылды.

 

- өңірлік парк аумағында техникалық-экономикалық негіздемесінде жоспарланған 7 туристік соқпақтардың паспорттарының жобасы жасалып, ОҚО Орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясымен келісімделіп, ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің 28.02.2014 жылғы №67 бұйрығымен бекітілді. Оның 3-і туристік соқпақ, ал 4-і туристік маршруттар.

- парк аумағындағы 3 туристік соқпақ пен 4 туристік маршруттарға паспорттар орнатылды.
Бекітілген туристік соқпақтар мен маршруттар бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар:
- Боралдай филиалының Сүңгі бөліміндегі бірінші айналымына, экологиялық туризмді дамыту және туристерге қонақ үй ретінде ұсыну мақсатында жылжымалы 4 адамдық вагон-будка орналастырылды.

Вагон будка жылытылған, 4 адамға арналған кереуетпен және шағын ас үйге арналған жабдықтармен жабдықталған.

Боралдай филиалының жоғарғы Боралдай бөлімі №3 шеберлік учаскесіне туристер мен демалушылардың жоғарғы деңгейде демалуына және қону мүмкіндігін ұсыну үшін, этнографиялық ауылдың қазығы ретінде сегіз қанатты киіз үй орнатылды.

Сырдария филиалының өзен жағалауына, жоспарланған балықшылар ауылы ретінде жылжымалы вагон-будка орналастыру жұмыстары жүргізілді;

-Боралдай филиалындағы туристік маршруттарды абаттандыруға 60 (алпыс) дана ағаш скамейкалар жасалынды.

- Қазақстан Республикасының "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заңының 10 бабы 2 тармағының 7 тармақшасына және аталған Заңның 38 бабына сәйкес Оңтүстік Қазақстан облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының 2014 жылғы 4 тамыздағы "Сырдария -Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі КММ-сі көрсететін қызметтері үшін тарифтер мөлшерін бекіту туралы" №84-Ө санды бұйрығымен тарифтер бекітілді.

- өңірлік парктің 28.08.2014 жылғы "Бекітілген тарифтерді қолданысқа енгізу туралы" №85 санды бұйрығы жұмыс жүргізуге шығарылған.

- ОҚО маслихатының "Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы ставкаларын белгілеу туралы" 28 наурыз 2013 жылғы № 12/105-V санды шешімі негізінде өңірлік парктің 28.08.2014 жылғы "Бақылау-өткізу бекетінің қағидасын бекіту туралы" №86 санды бұйрығы шықты.

- өңірлік парктің аталған бұйрықтарына сәйкес үш филиалда бақылау-өткізу бекеттері орнатылды.
Сырдария филиалында- 2 бекет: 1) Байырұм орманшылығы, 26 айналым, 20 орамда жауапты маман- мемлекеттік инспектор Е. Етеубеков.
2) Тақыркөл орманшылығы 7 айналым, 17 орамдажауапты маман- орман шебері М.Сапарбеков;
Боралдай филиалында- 1 бекет:1) Аяқ Сүңгі бөлімі, 2 айналымжауапты маман- мемлекеттік инспектор М. Көлтаев;
Түркістан филиалында-2 бекет: 1) Қызылшаруа орманшылығы, 3 айналым, 16 орамдажауапты маман- орман шебері Т. Сарбаев2) Шәуілдір орманшылығы 296 орамдажауапты маман- мемлекеттік инспектор С. Сұлтанмұратов бекітілді.
әр филиалдың бақылау-өткізу бекеттері кассалық аппараттармен жабдықталып, салық кодексінің 508 тармағына сәйкес кассалық аппараттар аудандардағы салық органдарында тіркелді.
- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Заңының 8-тарау 46 бабында "Мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде туристік және рекреациялық қызметті өздерінде туроператор қызметіне лицензия болған кезде тікелей мемлекеттік ұлттық табиғи парктер, жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады" - делінген.

- 2014 жылғы 25-қыркүйекте, Астана қаласында орналасқан индустрия туризм комитеті, Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің № ТО-2206 санды өңірлік парктің атына мемлекеттік лицензия алынды.
- ОҚО табиғи рестурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына 23.12.2014 жылғы №926 санды хатымен өңірлік парк аумағында ұйымдастырылатын тендерлік құжаттаманы бекіту үшін облыстық уәкілетті орган немесе республикалық деңгейде келісімделетіні жөнінде түсіндірме беруі сұралды.
- өңірлік парк аумағында реттелмелі туризм мен рекреацияны жүзеге асыру үшін жер учаскескелерін жалға беру ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 7 мамырдағы №910 қаулысына сай жүргізіледі делінген, осыған байланысты ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына, ОҚО орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясына, жергілікті туризм департаментіне, ОҚО сәулет және қала құрылыс басқармасына, ОҚО жер қатынастары басқармасына мүшелік етуге маман бөлуді сұрау туралы хаттар жазылып, жауаптар алынды.

Табиғат мұражайының және келу орталығының (визит центр) саны мен жағдайы.
Өңірлік парктің жаңадан құрылуына байланысты келу орталығы салынбаған, алайда мекеменің техникалық-экономикалық негіздемесінде келешекте салу жоспарланған. Қазіргі таңда келу орталығының сызба нұсқасы жасалынып, көрмеге қойылатын заттар (экспонаттар) жинақталуда. Соның ішінде: Қазақстан Республикасының қызыл кітабына енген өсімдіктер мен жәндіктерден жасалған 729 дана гербарийлер және стендтер, өңірлік парктің ғылыми кітапхана қорына 430 дана кітап (оның 171 данасы жергілікті және республикалық кітапханалардан сатылып алынды, қалған 229 данасы филиалдар мен Бас мекеме қызметкерлерінің көмегімен толықтырылды), Қаратау архарының экспонаты, Бұхар бұғысының экспонаты, Бұхар бұғыларының табиғи жолмен түскен мүйіздерінен жасалынған экспонаттар, мектеп оқушыларының қолдан жасалынған макеттері мен «Табиғат» тақырыбына салған композициялары;

Экологиялық – ағарту мақсатындағы жүргізілген іс – шаралар.
-"Парктер шеруі -2014" акциясының салатанатты ашылуы 22-наурыз күні Қаратау мемлекеттік табиғи қорығымен бірлесіп өтті.
-27-наурыз күні Шымкент қаласының №3 балалар үйінде тәрбиеленуші жас өспірімдерге парк шеруінің жалғасы ретінде мектеп орманшылығы орнатылды. Балалар үйінің ауласына мекеме тарапынан ақысыз түрде көшеттер отырғызылды.

- 4- сәуір күні халықаралық құстар күні мерекесіне орай Шымкент қалалық зоологиялық саябағында ОҚО Білім басқармасының экологиялық орталығымен және Шымкент қалалық зообақпен бірлесіп "Құстар біздің досымыз" атты іс-шара өтті.

- Ағымдағы жылдың 19-сәуірінде "Ұлттық ағаш егу күніне" орай, Ордабасы ауданы Темірлан ауылында ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты 9 (тоғыз) мекеме бірлесіп "Орманшылар" және "Саябақтар шеруі" тақырыбында іс-шара ұйымдастырып, табиғат қорғау мекемелерінен барлығы 192 маман және 11 арнайы шақырылған қонақтар мен БАҚ өкілдері қатысты.

Іс-шара барысында орманшылар арасында ұлттық тағамдар сайысы, ағаш егу, қысқа футбол, қысқа волейбол,

ұлттық би, патриоттық ән айту, ұлттық аспапта өнер көрсету конкурстары бойынша сайыстар өткізілді.

Ағаш егу конкурсында 200 (екі жүз) дана үйеңкі, шаған, емен, каштан көшеттері, 20 (жиырма) дана жай аршалары отырғызылды.

Барлық сайыстар бойынша жеңімпаздар анықталып, түрлі номинациялармен марапатталды. - 4 мамыр күні экологиялық орталықпен бірлесіп Шымкент қаласының №36 Қазыбек би атындағы 7 сынып оқушылары мен №40 Алпамыс батыр атындағы көп салалы гимназия мектебінің 7 сынып оқушыларымен,

Боралдай филиалында "Қызғалдақтар күні" аталып өтті.

Мектеп оқушыларына түрлі сайыстар ұйымдастырылып, жеңімпаздар сыйлықтармен марапатталды.
- Өңірлік табиғи парк Оңтүстік Қазақстан облысы Білім басқармасының Экологиялық орталығымен бірлесе жұмыс жасауда. 2014 жылдың 19 қазан күні Туризм, рекреация және экоғарту бөлімінің қызметкерлері Экологиялық орталықтың оқушыларының қатысуымен семинар тренинг өткізді.

Семинар «Парктер неге керек?» тақырыбымен басталды. «Өндірісі дамыған елде кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесі өзінің алғашқы табиғи тіршілігінен айырылып қалмақ. Олар азайып, жылдар өткен соң, мүлдем құрып кету қаупі туады.

Құстар сайрап, көбелектер ұшып, гүлдер гүлдеп тұруы үшін біз өз Отанымыздың табиғатын жан-жақты қорғауға тиістіміз. Қайткен күнде де табиғат өзінің табиғи қалпын сақтауы қажет. Сол мақсатта осы парк қызметкерлері жұмыс атқаруда. Парктерге барғанда ешбір аңға, құсқа тиіспей, гүлдер мен өсімдіктерді жұлып, таптамау, табиғатты қорғап, аялау керектігі айтылды. Сондай – ақ парк аумағындағы табиғаттың әсем де көрікті жерлері үлкен көлемді экранмен көрсетілді. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген өсімдіктер мен жануарлардың біздің өңірлік парк аумағындағы түрлерімен танысты. Түркістан филиалындағы жануарлар әлеміне ерекше сипат, әсем түр келбет беретін «Сыр сұлуы Кермаралды» бұхар бұғыларының бейнефильмі көрсетілді.

Экологиялық ағарту мен туризм саласы бойынша парк қызметкерлері қатысқан халықаралық конференциялар
- 26-27 ақпан күндері аралығында Қостанай қаласында өткен «Биоалуантүрлілікті зерттеу мен ерекше қорғалатын табиғи территориялар желілерін қалыптастыру мен жұмыс істеудегі жетістіктер» (б.ғ.д., профессор Брагинаның мерей тойына орай) атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясына қатысты. Екі күндік ғылыми-практикалық конференцияны төрағалық еткен Қ.Р Білім және ғылым министрлігі Қостанай мемлекеттік педагогика институтының ректоры, академик ғ.ғ.д., профессор Қ.М. Баймырзаевпен ҚМПИ БЭМ ҒЗО директоры, ОФУ ботаника және зоология кафедрасының профессоры, б.ғ.д., Т.М. Брагина. -25-26 сәуір күндері Қаратау мемлекттік табиғи қорығының 10 жылдығына ойластырылған "Қаратау қорығының биоалуантүрлілігін сақтау және олардың тұрақты дамуының перспективалары" атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияға қатысты.

- 09 қыркүйек күні Арал қаласында "Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы" РММ-ның 75 жылдығына ойластырылған "Арал өңірімен Барсакелмес қорығының биоалуантүрлілігін сақтау және оның тұрақты дамуының перспективалары" атты халықаралық ғылыми тәжірибелік конференциясына қатысты.

-16-17 мамыр күндері Түркістан қаласында өтетін TEMPUS 2012 I-WEB жобасы аясындағы Қ.А.Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетіне халықаралық консультациялық кеңестің жазғы университетіне және семинар-кеңесіне қатысты.

Семинарда Англия, Испания, Германия, Кипр мемлекетттерінен келген ғалымдар және Қ.А.Яссауи атындағы ХҚТУ, Аль-Фараби атындағы ҚМУ, Көкшетау мемлекеттік университетінің оқытушылары, Орталық Азия аймақтық экологиялық орталығы, Қазақ су шаруашылғы ғылыми-зерттеу институты, Қазақ балық шаруашылығы зерттеу институты, Қаратау мемлекеттік қорығынан келген мамандар баяндама жасады. Семинар соңында қатысушыларға халықаралық үлгідегі сертификат тапсырылды.
- Қыркүйек айының 17-19 аралығында Оңтүстік Қазақстан облысының Экологиялық орталығының ұйымдастырумен өткен 3 күндік «Менің денсаулығым мен экология- менің болашағым» атты жас экологтар слетіне бөлімнің экологиялық ағарту маманы қатысып, Облыстық білім басқармасының басшысы А.Елшиеваның алғыс хатымен марапатталды.
- Қыркүйек айының 23 күні қаладағы жоғарғы оқу орындардың бірі М.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің агрономия, география, биология мамандығында оқитын студенттеріне бөлімнің қоғаммен байланыс жасау маманы өңірлік парк туралы, оның мақсаты мен жұмысы, бөлім жұмыстары, туристік экосоқпақтар туралы, паркте атқарылған жұмыстар туралы лекция өткізілді. Сонымен қатар, бұхар бұғылары туралы видеоролик көрсетіліп, дала-өндірістік практикасына шақырылды және үнпарақтар мен күнтізбелер таратылды.
-2-6 қараша күндері Көкшетау қаласында өтетін TEMPUS 2012 I-WEB жобасы аясындағы Халықаралық Консультациялық Кеңестің қысқы университетіне және семинар-кеңесіне, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетіне қатысты.

Парк аумағындағы өткізілген іс – шаралар, келісім шарттар
«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің филиалдарындағы орман қоры жерімен шектесетін елді мекендерде ұйымдастырылған мектеп орманшылығының саны 2014 жылғы жоспар бойынша 55-ке жетті. Оның ішінде Арыс (25) және Түркістан (14) қалалары мен Бәйдібек (10) және Отырар аудандарында (6) «Мектеп орманшылығы» ұйымдастырылған. Мектеп орманшылығы мүшелерінің саны 939 оқушыға жетті. Жас орманшыларға орман қоры жерінен 5,4 га жер бөлініп беріліп, оқушылар күзгі және көктемгі дән себу мен көшет отырғызуға жерлерді дайындауда, оларды отырғызу, ағаштарды және егілген тұқымдарды күтіп баптау, тұқым жинау жұмыстарымен айналысты.

Ұйымдастырылған мектеп орманшылықтарында өңірлік паркте жүргізіліп отырған ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, ғылыми зерттеулер мен жұмыстар, экологиялық соқпақтар мен маршруттар, өңірлік парк аумағында мекен ететін аң құстар туралы 101 лекциялар өткізіліп, өрт қауіпсіздігі ережелері мен талаптарын сақтау жөнінде түсіндірілді.

445 оқушылардың қатысуымен 46 сенбіліктер ұйымдастырылды. 237 оқушылардың қатысуымен 11 табиғат қорғау акциясы және көшет отырғызу жұмыстарына 483 оқушы жұмылдырылып, олардың қатысуымен 1064 көшет отырғызылды.

Мектептердің мектеп орманшылық мүшелерінің қатысуымен жергілікті тұрғындар арасында ормандарды өрттен сақтау, өңірлік табиғи парктің жануарлары мен өсімдіктерін қорғау туралы 52 рет үгіт-насихат жұмыстары жүргізіліп, 1700 дана үнпарақтар таратылды.

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-де
ұйымдастырылған мектеп орманшылықтары бойынша

№	Филалдар	2013 жыл	2014 жыл
1	Сырдария филиалы	21	25
2	Түркістан филиалы	9	20
3	Боралдай филиалы	4	10
Барлығы		34	55

Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс.
Медиа жоспар (әр бөлім бойынша), жарияланған мақалалар, мақаланың аты,
газеттің аты.

Газет және журнал беттерінде жарық көрген мақалалар саны – 29.

1. «Жаңалық» республикалық ақпараттық газеті, №03(499) 23 – қаңтар 2014 жыл, мақала: «Қамкөл отбасыға қамқорлық жасалды»;
2. «Шарайна – шартарап» жергілікті ақпараттық газеті, № 04 24 – қаңтар 2014 жыл, мақала: «Орман тұқымбағын дамыту – жасыл желекті молайтудың негізі»;
3. «Тұран - Ақпарат» республикалық ақпараттық танымдық басылым, №45(141) 31 – қаңтар 2014 жыл, мақала: «Орманды молайту – басты мақсатымыз»;
4. «Айғақ» республикалық танымдық газеті, №08 26 – ақпан 2014 жыл, мақала:«Елік – таудың еркесі» ;
5. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, № 5(194)1 – 15 -наурыз 2014 жыл, мақала: «Табиғаты тұнған өлкемізді өңірлік саябақ қорғайды»;
6. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті , № 53 – 54, 12 – сәуір 2014 жыл, мақала: «Бүлдірсеңіз екі есе айыппұл»;
7. «ЭкоӘлем» республикалық қоғамдық – экологиялық журнал, № 2(11) наурыз 2014 жыл, «Боралдай өңірінің пайдалы, бағалы қасиеттері бар өсімдіктер»;
8. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, № 7(196)1 – 15 -сәуір 2014 жыл, мақала: «Оңтүстік өлкедегі Саябақтар шеруі»;
9. «Дөңгеленген дүние» республикалық қоғамдық – саяси газеті, №19 (379) 21 – мамыр 2014 жыл, мақала: «Кауфман қызғалдағы»;
10. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті , мақала: «Облыс тарихының жылнамасы»;
11. «ЭкоӘлем» республикалық қоғамдық – экологиялық журнал, № 3(12 маусым 2014 жыл, мақала: «Туристік маршруттардың табиғатымен танысып, танымымызды байытуға кеңінен пайдаланайық!»;
12. «ЭкоӘлем» республикалық қоғамдық – экологиялық журнал, № 3(12) маусым 2014 жыл, мақала: «Өңірлік саябақтың құстар әлемі»;
13. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті , № 104(19723) 17 – шілде 2014 жыл, мақала: «Қызыл кітапқа енген аңды атып...»;
14. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №14 (536) 16 – 31 шілде 2014 жыл, мақала: «Өрт – Әсем табиғаттың қауіпті жауы»;
15. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №14 (536) 16 – 31 шілде 2014 жыл, мақала: «Биологиялық саналуандықты зерттеу өңірлік табиғи парктің ғылыми жұмыстарының негізгі бағыты»;
16. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №15 (537) 1 – 15 тамыз 2014 жыл, мақала: «Табиғатты сүю – сәби кезден басталады»;
17. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті , № 115 (19734) 4 – тамыз 2014 жыл, мақала: «Өңірлік саябақтың өз ерекшеліктері»;
18. «Дөңгеленген дүние» республикалық қоғамдық – саяси газеті, №31 (391) 20 – тамыз 2014 жыл, мақала: «Боралдайдың бағалы өсімдіктері»;
19. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №18 (207) 15 – 30 қыркүйек 2014 жыл, мақала: «Бұқар бұғыларының қазіргі жағдайы»;



20. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті, № 127 (19746) 25 – тамыз 2014 жыл, мақала: «Аңшылық маусымы ашылды»;
21. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №17 (206) 1 – 15 қыркүйек 2014 жыл, мақала: «Облыс аумағында 2014 – 2015 жылдарда күзгі-қысқы аңшылық маусымы ашылды »;
22. «Атамекен» республикалық қоғамдық – экологиялық газет, №19 (208) 1 – 15 қазан 2014 жыл, мақала: «Парк аумағында туризм күні атап өтілді»;
23. «Тұран - Ақпарат» республикалық ақпараттық танымдық басылым, № 38(186) 19 – желтоқсан 2014 жыл, мақала: «Жасыл орман – ел байлығы»;
24. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті, № 147 (19766) 2 – қазан 2014 жыл, мақала: «Кекілікті атпаңыз!»;
25. «ЭкоӘлем» республикалық қоғамдық – экологиялық журнал, № 4(13) тамыз 2014 жыл, мақала: «Өңірлік табиғи парктің Сырдария атырауындағы сүтқоректілер әлемі»;
26. «Оңтүстік Қазақстан» облыстық қоғамдық саяси газеті, № 189 (19808) 2014 жыл, мақала: «Сирек өсімдіктер анықталды»;
27. «Айқын» республикалық қоғамдық саяси газет, №227 24 қараша 2014 жыл, мақала: «Өңірлік парктегі орманның алар орны»
28. "Оңтүстік Қазақстан" ОҚСГ, № 194-195 (19814) 27 желтоқсан 2014 жыл, мақала: "Елдің көркі - жасыл аймақ"
29. «Шартарап - Шарайна» Шардара аудандық газет, №52 26 желтоқсан 2014 жыл, мақала: «Өңірлік табиғи парктің пайдалану режимін сақтайық»

Жоспарланған мақалалар мен орындалуы:
Бас мекеме мақала жоспарланды 18-28 орындалды, 1 телеарна жоспарланды -3 орындалды, 2радио-2; Сырдария мақала жоспарланды 67-77 орындалды, 2 телеарна-4, 1 радио-1; Боралдай мақала жоспарланды24-24 орындалды, 1 телеарна-3, 1 радио; Түкістан мақала жоспарланды 46-46, 1 телеарна-2, радио жоқ.
Көрмелер
- Облыс әкімдігінің қолдауымен Шымкент қаласының "Көрме" орталығында облыстық туризм басқармасының ұйымдастыруымен "Сарқылмас саяхат" 8-ші Қазақстандық туристік жәрмеңкесі ұйымдастырылды.

Аталған жәрмеңке жылжымалы түрде жыл сайын Қазақстанның әр облысында өтіп тұрады.

Іс- шараның басты міндеті облыстың ішкі және кіру туризмін дамыту ОҚО туристік бағыттарын жылжыту. Сонымен қатар Қазақстандық туристік ұйымдар мен табиғат қорғау мекемелері арасында іскерлік қарым-қатынас орнату, өзара тиімді келісім шарттар мен меморандумдарға тұру.

Жәрмеңкеге мемлекеттік табиғи қорықтар, резерваттар, ұлттық парктер, Алматы және Астана қалаларының туризм басқармаларының қызметкерлері, туристік мекемелер мен ұйымдар, қонақ үй және демалыс орындарының өкілдері қатысты. Туризм мамандарын даярлайтын жоғарғы оқу орындары мен санаторийлер Ұлыбритания, Италия, Оңтүстік Африка, Германия мен Ресейдің бұқаралық ақпарат өкілдері келді. Жәрмеңке аясында түрлі номинациялар бойынша конкурстар өткізіліп жүлдегерлер анықталды, өңірлік табиғи паркте белсене қатысқаны үшін сертификатпен марапатталды.

Территорияны оқу-жаттығу мақсатында пайдалану.
Оқу – жаттығулар, экскурсия және студенттермен практика өткізу
- Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Шымкент аграрлық колледжі» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорнымен ЕҚТА-ын оқу-жаттығу мақсатында пайдалану жөнінде келісім-шарт жасалынып, «Орман шаруашылығы бақша-саябақтың және ландшафттық құрылыс» мамандығы бойынша, өңірлік парктің үш филиалында аталған колледждің 4-ші курс студенттері өндірістік практикадан өтті. М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан облысы мемлекеттік университетінің география, биология және туризм мамандықтары бойынша шілде айында мекеменің Боралдай филиалында оқу-әдістемелік практикасынан өтті.

-2014 жылдың маусым айында жасөспірімдер экологиялық экспедициясы "Южный Казахстан" облыстық қоғамдық-саяси жауапакершілігі шектеулі серіктестігі мен өңірлік парктің қолдауымен Сырдария өзенінің бойымен спорттық және су туризмі ретінде жүзіп өту экскурсиясын өткізді.

- Есепті жылдың шілде айында екі топтан құралған жасөспірімдер экологиялық экспедициясы өңірлік парктің қолдауымен Боралдай өзенінің бойындағы Шұқыршақ жартасынан экстрималды түрде жүзіп өту экскурсиясын өткізді.

 

Іс-тәжірибе алмасу мақсатында
Республика аумағындағы ЕҚТА қарым қатынас және шетел мамандарының оқу жаттығу мақсатында аумаққа келуі (қай елден, қандай мақсатта) Республика аумағындағы «Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркіне», «Қаратау мемлекеттік табиғи қорығына», «Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығына», «Іле Алатау мемлекеттік табиғи қорығына» іссапармен бөлім басшысы мен мамандары іс-тәжірибе алмасу мақсатында барып, қорықтардың жұмыс жасау барысымен танысып тәжірибе алмасты.

Мамандардың қорықтық, қоршаған ортаны қорғау саласы бойынша біліктілігін арттыру мен қайта даярлау.
- 14-16 мамыр күндері бөлім басшысы Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркіне біліктілігін арттыру мен тәжірибе алмасу мақсатында болды.
- 4-5 маусым күндері Іле Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркіне біліктілігін арттыру мен тәжірибе алмасу мақсатында болды.

Өңірлік парк аумағын туристік мақсатта пайдалану және жаңа туристік маршруттардың жобалары.
Туристік бағыттар, соқпақтар мен көру алаңқайларының сипаттамасы. Туризм, рекреация және экологиялық ағарту бөлімі - туризм және рекреация саласында 7 тармақтан тұратын, экологиялық ағарту саласында 13 тармақтан тұратын іс-шаралар жоспары әзірленіп, 2014 жылға арналған іс - жоспары бекітілген. Жоспар бойынша бүгінгі таңда туристік соқпақтары анықталып, паспорттары орнатылып және абаттандыру жұмыстары жүргізілді.

1-ші туристік соқпақ - Қостұра - Тұттыбұлақ қойнауы -Қасқабастау - Мойнақ өткелі - Боралдай шатқалы деп аталатын 2- күндік соқпақ . Жаяу және атпен жүріп өтуге болады. Жалпы ұзақтығы 33 шақырым. Соқпақпен жүріп өту барысында киелі орын, көрікті табиғат ландшафттары, үңгірлерді тамашалауға және сан алуан өсімдіктер мен жануарлар әлемін көруге зор мүмкіндік бар. 2-ші туристік соқпақ - Боралдай шатқалы - Тұра жартасы 3 шақырым ұзындықты алып жатыр. Жаяу, атты, автокөлікпен жүріп өтуге болады. Үлкен Тұра тасының тамаша көрінісі, Боралдай өзенінің аңғары, сан алуан өсімдіктер мен жануарлар мекен етеді. 3-ші туристік соқпақ - Шұқыршақ ауылы маңы - Шұқыршақ сарқырамасы, ұзақтығы - 3 шақырым, жаяу жүріп өтуге болады. Шұқыршақ шатқалының жабайы табиғаты, қайталанбас террассалы сарқырама көрінісін көруге болады. 4-ші туристік соқпақ - Қаражан сайы - Орта Сүңгі шатқалы 7,5 шақырым қашықтықта ұзындықты алып жатыр. Жүріп өту түрі - жаяу, атты, автокөлікпен. 5-ші Аяқ Сүңгі өзені - Аяқ Сүңгі шатқалы ұзақтығы 12,5 қашықтықта, жаяу, атты, автокөлікпен журіп өту. Аяқ Сүңгі өзенінің аңғары және таулы тоғайлар, сан алуан өсімдіктер мен жануарлар әлеміне бай.
6-ші Қызылшаруа елді мекені - Бұхар бұғысының тұқымбағы ұзақтығы 1,5 шақырымды алып жатыр. Жаяу жүріп өтуге болады. 1 күндік туристік маршрутта тоғай ормандарының экожүйесі, сыр сұлуы кермаралды Бұхар бұғысын көру мүмкіндігі бар.
7-ші Шардара су қоймасы маңы - Байырқұм плотинасына дейін ұзақтығы 90 шақырым. Бір күндік туристік маршрут тоғай ормандарының экожүйесі, экстрималды жаны сүйетіндерге таптырмас орын.
Жаңа туристік маршруттың жобалары:
Боралдай филиалында су туризмін дамытудың өте зор мүмкіндігі бар. №3 «Шұқыршақ сарқырамасы» атты туристік соқпағы бойында Шұқыршақ шатқалына кірмес бұрын, Шұқыршақ коньонына барамыз. Каньон бергі аузы Шұқыршақ елді мекенінен 4 шақырым қашықтықта орналасқан Ақтас ауылынан 600 метрдей жерден басталады. Каньон ұзындығы 3 шақырымдай, биіктігі 100 метр шамасында. Каньон ішінде кептер, көк кептер, ұзақ құсы, қарға, айдарлы бөзторғай құстарын көре алады. Коньон ішін тамашалау үшін 6 немесе 4 адамға арналған үрмелі қайықпен Қошқар ата өзенін бойлай 3 шақырым жүзе отырып арғы аузына жетеді.
№2 «Тұра жартасы» туристік соқпағы бойындағы Боралдай өзені арқылы Теріскей бұғы қамал, Күнгей бұғы қамал жерлерін жүзіп отырып, Қыстаусай жеріне келіп үрмелі қайықтарды жинап, шатырлар құрып сол жерде қонады. Таңертең тұрып сол жерде Боралдай өзені бойымен Тұттыбұлақ қойнауы мен Байқалмақ сайын үрмелі қайықпен жүзіп отырып, Байқалмақ жеріне жетеді. Сол жерден Шымкент-Шаян трассасы арқылы Шымкент қаласына жол жүреді.
Шардара су қоймасы маңынан, Сырдария өзені бойындағы Байырқұм көпіріне дейін өзенді бойлай моторлы қайықпен жүзіп өтуге болады. 4-6 адамнан көп емес топпен моторлы қайықпен шамамен 4-5 сағаттай жүзіп өтеді. Жүзіп өту барысында Тораңғыл тоғайларын тамашалап, сол жерде мекен ететін аң құстарды көруге мүмкіндік бар.
Байырқұм көпірінен ары қарай 1,5-2 сағаттай моторлы қайықпен өзенді жүзе отырып Көксарай көпірі маңындағы өзеннің ортасында орналасқан жүрек тәріздес аралды көріп, Көксарай көпіріне келіп демалады. Ары қарайжүзіп Арыс өзені мен Сырдария өзенінің түйіскен жерін көре алады.

Демалыс алаңқайлары, туристік үйлер
Өңірлік парк аумағында арнайы туристерге арналған қонақ үйлер болмағандықтан уақытша қызметтік үйлер пайдаланылуда. Әр филиалдың қызметтік үйлерінің бір бөлмесін қонақ үй ретінде пайдаланылып, 2 дана кроваттар мен 4 дана төсек жаймалары алынып туристердің демалуына қолайлы жағдай жасалынып жабдықталды. Сонымен қатар әр филиалға алты адамдық толығымен жасақталған жылжымалы вагон-будкалар және алты қанатты үш киіз үйлер қойылды. 2015 жылға жиырма адамдық 3 демалыс аймағы, алты адамдық 3 демалыс аймағы (үш филиалда бір-біреуден), Боралдай филиалында этнографиялық ауыл, Сырдария және Түркістан филиалдарында балықшылар ауылын салу жоспарлануда.

Өңірлік парк аумағында орналасқан тұрақты демалыс орындары мен сауықтыру орталықтары және олармен қарым – қатынас. Жерді туристік және рекреациялық мақсатта пайдалану.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2006 жылғы 7 шілдедегі №175 санды «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заңының 8 – тарауы, 46, 46-1 бабы негізінде және ҚР Үкіметінің «Реттелмелі туризм мен рекреацияны жүзеге асыру үшін мемлекеттік ұлттық табиғи парктер аумағындағы жер учаскелерін жалға беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 7 қарашадағы № 1063 қаулысына өзгерістер енгізу және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп тану туралыҚазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 910 қаулысы» негізінде туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін мемлекеттік ұлттық табиғи парктердің учаскелері 5 жылға дейінгі мерзімге қысқа мерзімді пайдалануға және 49 жылға дейінгі мерзімге ұзақ мерзімді пайдалануға беріледі.
Туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру үшін учаскелер мемлекеттік ұлттық табиғи парктің инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарына сәйкес рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызмет аймақтарында ғана беріледі.
Осыған байланысты Түркістан филиалының Қызыл шаруа орманшылығында орналасқан демалыс аймақтары мен лагерьлерге:Жеке кәсіпкер Сырлыбаев Керімжанға «Байсал-Керім», ЖК Ескендиров Мұхитқа, ААҚ “Трансформаторға“, “Балауса” ҚОБ, “Геофизик” жекеменшік кәсіпкерлік серіктестіктеріне өңірлік парк аумағын туристік және рекреациялық мақсатта ғана пайдалануға болатындығы туралы ескерту хаттары жіберілген.

Сырдария филиалы бойынша тендерге қойылатын жерлерге жасалынған лоттардың тізімі:
1. Байырқұм орманшылығы, №9 орам №25 телім - №1 лот
2. Тақыркөл орманшылығы, №16 орам №10 телім- №2 лот
3. Тақыркөл орманшылығы, №24 орам №2 телім- №3 лот
4. Отырар орманшылығы, №165 орам №2 телім- №4 лот

Туризм, рекреация және экоағарту бөлімінің 2013 жылғы атқарылған жұмыстары

Туризм, рекреация және экологиялық ағарту бөлімі - туризм және рекреация саласында 7 тармақтан тұратын, экологиялық ағарту саласында 13 тармақтан тұратын іс-шаралар жоспары әзірленіп, 2013 жылдың ІІ жарты жылдығына арналған іс – жоспары бекітілген. Жоспар бойынша бүгінгі таңда туристік соқпақтарды анықтау, паспорттарын бекіту және оларды абаттандыруға ұсыныстар беру жұмыстары жүргізілуде. Өңірлік саябақ аумағындағы экскурсиялық – танымдық 7 туристік маршруттың тізімі дайындалып, 4 маршруттың паспорты бекітілді, барлық паспорттар ОҚО Орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясымен келісімделіп, ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетіне бекітуге ұсынылды.

• 1-ші туристік соқпақ – Теректі ауылы маңы – Теректі шатқалы, оның ұзақтығы 10 км, бұл соқпақпен жаяу, атты, автокөлікпен жүріп өтуге болады. Киелі орын, көрікті табиғат ландшафттары, сан алуан өсімдіктер мен жануарлар әлеміне бай.

№1 "Қостұра - Тұттыбұлақ қойнауы - Қасқабастау - Мойнақ өткелі - Боралдай шатқалы" көпкүндік туристік маршрутының паспорты

• 2-ші туристік соқпақ – Боралдай шатқалы – Тұра жартасы 3 км ұзындықты алып жатыр. Жаяу, атты, автокөлікпен жүріп өтуге болады. Үлкен Тұра тасының тамаша көрінісі, Боралдай өзенінің аңғары, сан алуан өсімдіктер мен жануарлар мекен етеді.

№2 «Боралдай шатқалы - Тұра жартасы» экскурсиялық-танымдық соқпағының паспорты

• 3-ші туристік соқпақ – Шұқыршақ ауылы маңы – Шұқыршақ сарқырамасы, ұзақтығы – 3 км, жаяу жүріп өтуге болады. Шұқыршақ шатқалының жабайы табиғаты, қайталанбас террассалы сарқырама көрінісін көруге болады.

№3 «Шұқыршақ сарқырамасы» экскурсиялық-танымдық соқпағы

• 4-ші туристік соқпақ – Қаражан сайы – Орта Сүңгі шатқалы 7,5 км ұзындықты алып жатыр. Жүріп өту түрі – жаяу, атты, автокөлікпен.

№4 «Қаражан тауы - Орта Сүңгі шатқалы» экскурсиялық-танымдық соқпағы

• 5-ші Аяқ Сүңгі өзені – Аяқ Сүңгі шатқалы ұзақтығы 12,5 км, жаяу, атты, автокөлікпен журіп өту. Аяқ Сүңгі өзенінің аңғары және таулы тоғайлар, сан алуан өсімдіктер мен жануарлар әлеміне бай.

 

№5 Аяқ Сүңгі өзені - Аяқ Сүңгі шатқалы экскурсиялық-танымдық соқпағы

• 6-ші Қызылшаруа елді-мекені – Бұхар бұғысының тұқымбағы ұзақтығы – 8,5 км- ді алып жатыр. Жаяу, атты, автокөлікпен жүріп өтуге болады.

№6 «Бұхар бұғыларының тұқымбағы» экскурсиялық-танымдық маршруты

 

• 7-ші Шардара су қоймасы маңы – Байырқұм көпіріне дейін ұзақтығы – 90 км. Тек автокөлікпен жүріп өтуге болады.

№7 «Шардара су қоймасы маңы – Байырқұм көпірі» экскурсиялық-танымдық маршруты

 

• Филиалдар бойынша келген демалушылар арасында орманды өрттен сақтау, ағаш- бұталарды сындырмау, аң-құстарды қорғау туралы үгіт-насихат жұмыстары жүргізіліп, және де осы туралы үнпарақтар шығарылып, таратылды.

• Мектеп орманшылығын ұйымдастыру бойынша филиалдарда барлығы Түркістан, Бәйдібек және Арыс аудандарының жалпы білім беретін 30 мектебімен келісім шарт жасалды. Оның ішінде Боралдай филиалында 2 мектеппен, Түркістан филиалында 7 мектеппен, Сырдария филиалында 21 мектепппен келісім шартқа отырған. Мектеп орманшылық мүшелерінің саны 632 оқушы. Мектептерде 70 лекциялар өткізіліп, 20 сенбіліктер өткізілді. Жыл басынан бері 296 оқушының қатысуымен 495 көшет отырғызылды. Қараша айында мектеп орманшылығының мүшелері мектеп ауласына күзгі дән егу жұмыстарын жүргізді.
• Филиалдарда тұрғындар арасында «Экотуризмді дамыту жөнінде» 500 дана анкета таратылып, жиналып алынды. Оның ішінде Бәйдібек ауданында 100, Түркістан қаласынан 150, Арыс ауданыннан 250 сауалнама алынды.
• Студенттердің табиғат аясында өсімдіктер мен жануарларды зерделеу нәтижесінде өздеріне қажетті сапалы ақпараттарды алып, тәжірибиелік біліктілігін арттыру мақсатында жоғарғы оқу орындарымен келісім – шарт жасалды. М. Ауезов атындағы ОҚМУ –дың «Агроөнеркәсіп» факултетінің «Биология», «Агрономия» кафедраларымен және де «География», «Туризм», «Экология» кафедраларымен келісім –шарт жасалды. Академиялық Инновациялық Иститутының «Биология», «География», «Экология» кафедраларымен келісім-шарт жасалды. Мирас университетінің «Биология» кафедрасымен келісім шарт жасалды.
• Содан барлық университет студенттеріне Қазақстанда алғаш рет ашылған өңірлік табиғи саябақ туралы, оның мақсаты мен жұмыстары, туристік экосоқпақтар туралы, саябақта атқарылған жұмыстар туралы лекциялар өткізілді. Сонымен қатар, бұхар бұғылары туралы видеоролик көрсетіліп, дала-өндірістік практикасына шақырылды және үнпарақтар мен күнтізбелер таратылды.

• Бөлім мамандары Арыс, Түркістан қалалары, Бәйдібек ауданының өңірлік саябақпен шектес елді мекендердің жоғарғы, арнаулы орта және орта оқу орындарында қыркүйек айынан бастап бүкіл оқу жылы бойы белгіленген жоспарға Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы экологиялық ағарту сабақтарын өткізді.

• Қазан айының 8 күні Боралдай филиалында, Теректі ауылынан 14 шақырым қашықтықта орналасқан 67 орам №9 айналымда, Байқалмақ қойнауында «Табиғат – тіршілік аясы» атты табиғат қорғау акциясы өткізілді. Іс-шараның басты мақсаты жас ұрпақтың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырып, туған елге, туған жерге деген патриоттық сезімін ояту,

  

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи саябағының» құрылғаннан бергі атқарылған жұмыстарының нәтижесін көрсету болды.

Іс-шара барысында, акцияның тақырыбына сәйкес қол өнер бұйымдарынан, Боралдай филиалының алқабында сирек кездесетін ағаш түрлерін көбейту, жерсіндіру мақсатында жиналған ұрықтары мен мекеменің кітапхана қорындағы кітаптардан, Бұхар бұғыларының табиғи жолмен түскен мүйіздерінен көшпелі көрме ұйымдастырылды. Акция Үлкен тұра тауының етегіндегі Қола дәуіріндегі петреоглифтерді тамашалаудан басталды. Акция барысында: «Бұлақтың көзін ашу» игілік ісі атқарылып «Асқар аға бұлағы» аты берілді, фенологиялық алаңның қазығы қағылып, арнайы шақырылған

қонақ, Қаратау мемлекеттік қорығының аға ғылыми қызметкері б.ғ.к Г.Б. Сақауова, ЕҚТА туралы Заңдағы өңірлік парктердің міндеттері мен мақсаттары және мемлекеттік инспекторлардың міндеттері мен құқықтары туралы семинар өтті.

Мектеп оқушылары «Табиғат суретшісі» атты сурет салу конкурсына қатысты. Акция соңында барлық қатысқан оқушыларды алғыс хаттар және түрлі сыйлықтармен марапатталды.Дүниежүзілік туризм күні қарсаңында, ішкі және халықаралық туризмді дамыту мақсатында, мекеменің Боралдай филиалына жоспарланған 5 соқпақтың алғашқы , Байқалмақ ( кіші Оқ жетпес) пен Тұра тауының етегінде, Тұттыбұлақ қойнауы-Ырысымбет үңгірі-Қасқабастау-Мойнақ өткелі-Боралдай шатқалы экосоқпағының ашылу салтанаты болды.

• Қазан айының 10 күні бөлім мамандары Оңтүстік Қазақстан облысының Туризм басқармасының ұйымдастыруымен өткен Дүниежүзілік туризм күніне арналған «Менің туған өлкем» туристік фестиваліне, «Экологиялық слеттерге» семинарларға қатысып сертификатпен марапатталды.

• Қазан айының 23 күні қаладағы жоғарғы оқу орындардың бірі М.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің агрономия, география, биология мамандығында оқитын студенттеріне өңірлік саябақ туралы, оның мақсаты мен жұмысы, бөлім жұмыстары, туристік экосоқпақтар туралы, саятабақта атқарылған жұмыстар туралы лекция өткізілді. Сонымен қатар, бұхар бұғылары туралы видеоролик көрсетіліп, дала-өндірістік практикасына шақырылды және үнпарақтар мен күнтізбелер таратылды.
• Орман қоры жерлерін ЕҚТА санатына ауыстыру туралы ҚР Үкіметінің қаулы жобасы ҚРҚОҚ және су ресурстары министрлігі ОАШК мен әзірленіп, мемлекеттік органдардың қарауында болуына байланысты өңірлік саябақ аумағын туристік рекреациялық мақсатта пайдалануға дайындық жұмыстары жүргізілуде.
• Өңірлік саябақтың жаңадан құрылуына байланысты келу орталығы (визит центр) салынбаған, алайда мекеменің Жаратылыстану Ғылыми негіздемесінде келешекте салу жоспарланған. Қазіргі таңда келу орталығының сызба нұсқасы жасалынып, көрмеге қойылатын заттар (экспонаттар) жинақталуда. Соның ішінде: Қазақстан Республикасының қызыл кітабына енген өсімдіктер мен жәндіктерден жасалған гербарийлер және стендтер, өңірлік саябақтың кітап қорына 310 дана кітап (оның 81 данасы жергілікті және республикалық кітапханалардан сатылып алынды, қалған 229 данасы филиалдар мен Бас мекеме қызметкерлерінің көмегімен толықтырылды), Бұхар бұғыларының табиғи жолмен түскен мүйіздерінен жасалынған экспонаттар, мектеп оқушыларының қолдан жасалынған макеттері мен «Табиғат» тақырыбына салған композициялары жинақталуда.

Читать далее

Ғылым ақпарат және мониторинг бөлімі

Подробности статьи

Ғылым, ақпарат және монитроинг бөлімінің

2024 жылғы

атқарылған жұмыстары

 

 

1. 2024-2028 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарының жоспары бойынша үш тақырыпта жүргізілуде:

  1) Сырдария өзені сағасындағы тораңғы ормандарын сақтау аспекттерін зерттеу, мониторинг пен флорасын түгендеу, оларды сақтау жолдары бойынша ұсыныстар беру.

  2) Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің жартылай қаттықанаттылары (Hemiptera, Heteroptera) фаунасы, биологиясы, экологиясы және таралуы.

  3) Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің құрылымын қалыптастырудағы зерттеулері.

  Осы жоспарға сәйкес 2024 жылы атқарылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының жеке күнтізбелік жоспарлары жасалып, бекітілді.

2. Ғылыми – техникалық кеңестің осы жылға арналған жоспары бойынша 4 отырысы жоспарланып, оның 2 отырысы өтті. Онда парктің ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ғылыми – техникалық кеңестің жаңа құрамын бекіту, ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің «Табиғат жылнамасы» 2023 жылғы кітабын бекіту және ғылыми зерттеу жұмыстарының жүргізілу барысы жөнінде тақырыптар қаралып, тиісті шешімдер қабылданып, тапсырмалар берілді.  

3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» ҚР заңының 44 бабының 2 тармағының 5 тармақшасы бойынша Табиғат жылнамасы бойынша экологиялық жүйелер мен жекелеген объектілердің мониторингін жүргізу – өңірлік табиғи парктің негізгі қызметіне кіреді. Осыған байланысты  ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі №156 бұйрығымен бекітілген «Заңды тұлға мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда Табиғат жылнамасын жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулықтың» 8 тармағында табиғат жылнамасы табиғат қорғау мекемесін құрған кезден бастап жүргізіледі және міндетті ғылыми-зерттеу жұмыс болып табылады. 

            Ғылыми зерттеу жұмыстарының жарияланымдары.

 

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан баспасөзде, журналда, жарияланды
Косаева М.А, Ағатай Ғ.Қ.	«Сырдария- Түркістан МӨТП» КММ аумағында мекендейтін Бұхар бұғылары	Қаратау қорығының еңбектер жинағы 4 басылым Кентау-2024 жыл
Сакауова Г.Б, Төре Н.Ж.	О новом местонахождении эндемичного вида Астрагала трехлисточкового (AstragalustrifoliatusPAVL.)	Қаратау қорығының еңбектер жинағы 4 басылым Кентау-2024 жыл
Толбаев Н.Б, Назарбек Ғ.С, Рузаев А.Б.	Сырдария-Түркістан МӨТП су көздерінде кездескен құстардың алуантүрлілігі.	Қаратау қорығының еңбектер жинағы 4 басылым Кентау-2024 жыл
Назарбек Г.С	Серый варан в Казахстане: проблемы сохранения	Ветер Странствий Июнь, 2024

          Медиа жоспардың орындалуы.

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан баспасөзде, журналда, жарияланды
1. Ағатай. Ғ	Дала мысығы	Түркістан газеті , Түркістан қаласы, 9 ақпан, 2024 жыл. №3 (9710)
2. Төре. Н	Өңірлік табиғи паркіміздің көркі - қызғалдақтар	Түркістан газеті , Түркістан қаласы, 15 наурыз, 2024 жыл. №3 (9716)
3. Косаева. М	Сырдария өзені сағасындағы тораңғы ағаштары	Түркістан газеті , Түркістан қаласы, 17 мамыр, 2024 жыл. №3 (9724)
4. Ғ.Назарбек	Рыцарский турнир серых варанов	Veters.kz 30 мамыр, 2024 жыл

1. Ғылыми қызметкер Ғ.Назарбек Сырдария филиалында орналасқан Жеті көл көліне барып «TURKISTAN 24» телеарнасының қызметкерлерімен бірлесіп өңірлік парк аумағында қыстайтын аққулар жөнінде сұхбат берді.

 

 

 

---

 

Сырдария-Түркістан МӨТП Боралдай филиалы Тұттыбұлақ үңгірінен қола дәуіріне жататын артефактілер табылды. Ғылым, ақпарт және мониторинг бөлімінің қызметкерлері Ә.Х.Марғұлан атындағы археология институты жүргізген қазба жұмыстарына қатысты. Қазба жұмыстарының нәтижесінде үңгір ішінен 1 метр тереңдіктен 10 ға жуық металдан жасалған құралдардың таға, пышақ, найзаның ұшы бөлшектері және ұстаның құралдары, кілт тәрізді артефактілер табылып отыр. Табылған заттардың Қарахан кезеңіне жатады деп болжамдалуда. Және де қола дәуіріне жататын сүйектер қасында садақтың жебелері табылған, археологтардың болжамы бойынша бұл аңшының сүйегі болуы мүмкін.

---

Сырдария-Түркістан МӨТП-кі ғылым, ақпарт және мониторинг бөлімінің меңгерушісі Тажиева А.Д. ағымдағы жылдың маусым айының 27-сі мен 1-ші шілде күндері аралығында ҒК «Ә.Х.Марғұлан атындағы археология институты» арасында жасаған өзара ынтымақтастық туралы меморандум негізінде жүргізіліп жатқан зерттеу жұмыстарына қатысу мақсатында Боралдай филиалында далалық іссапарда болды. Іссапар ҚР Ұлттық музейінің бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Таймағамбетов Жакен Кожахметович басқарған топ және Германияның Тюбингинский университетінің профессоры Тұттыбұлақ үңгірінде археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізуде. Тұттыбұлақ үңгірі откен ғасырдың 50-ші жылдарынан белгілі. Бұл үңгірді археолог Хасан Алпысбаевич Алпысбаев ашқан бірақ ол кездері үңгірге жету жолдың жоқтығына байланысты зерттелмеген, бірақ бұл үңгірдің археология үшін өте қызықты екенін атап өткен.

Қазба жұмыстарының мақсаты тас дәуірінде үңгірде адамдар тіршілік еткенін анықтау және сол кезеңдерге жататын артефактілерді табу. Қазба жұмыстарын жүргізу үшін үңгірде 3х1 метрлік тараншея қазылып аз тереңдікте орта ғасырға жататын керамика бөлшектері, сүтқоректілердің сүйектері, адамның тісі табылды бұл тістің қай дәуірде мекен еткен адамдардың тісі екені Тюбингинский университеттің лабораториясында анықталатын болады және де болжам бойынша аюдың тісі болуы мүмкін. Алдағы уақытта зерттеу жұмыстарының нәтижелері толығырақ жазылады.

---

---

Ғылым, ақпарат және мониторниг бөлімінің 2019 жылды жарты жылдығындағы атқарылған жұмыстары.

2019 жылдың сәуір айында далалық зерттеу жұмыстары бойынша ғылым,ақпарат және мониторинг бөлімінің қызметкерлері Боралдай филиалының Теректі шатқалы №2 айналымында Грейг қызғалдағының 1м² 15-18 дана, биіктіктері 25 см-ден 35 см-ге дейін өсіп тұр. Гербарииге алдық.

Ғылыми – зерттеу тақырыбы бойынша 2018 жылғы және 2014-2018 жылдар аралығындағы 5 жылдық Табиғат жылнамасы кітаптары жасалып, шығарылды.

“Экотон” Табиғат қорғау саласының биологиялық зерттеу лабораториясының қызметкерлерімен бірлесе жүргізген далалық зерттеу жұмыстары барысында өңделген материалдар есебі алынып, анықталған омыртқасыздарға мониторинг жүргізілді. Оның ішінде Қазақстан Республикасының фаунасы үшін бірінші рет тіркелген түрлер табылды.

1. Бражник Комарова (лат. Retherakomarovi) бабочка из семейства бражников (Sphingidae) таралу ареалы аз зерттелген түр.

2. Лат. Julodella futura (Semenov 1893) Қазақстан фаунасы үшін жаңа түр.

Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің аға ғылыми қызметкері Төре Н. «Боралдай өңірінің реликті (көне) және Қызыл кітапқа енген өсімдіктері» тақырыбындағы мақаласы «Ұлы дала ұстазы» international scientific-educationaljournal ғылыми журналында жарық көріп сертификатқа ие болды.

Өңірлік табиғи парктің аумағында мекендейтін құстар мен сүтқоректілердің кадастрын жасау, ғылыми зерттеу тақырыбы бойынша ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің меңгерушісі А.Тажиева және б.ғ.к Е.С.Чаликовамен іс-сапарда түсірілген фото суреттер.

Ағымдағы жылдың маусым айында Ғылым бөлімінің қызметкерлері б.ғ.к Есенбековамен бірлесіп омыртқасыздар бойынша коллекциялар жинауға Боралдай филиалында болды. Омыртқасыздарды сачокпен және түнде жарыққа ауланды

2019 жылдың шілде айында ғылым бөлімінің қызметкерлері А.Тажиева және Н.Төре ботаник б.ғ.к Г.Б.Сақауовамен «Өңірлік табиғи паркінің өсімдік жабындысы және флорасын зерттеу мен түгендеу» тақырыбы бойынша Боралдай филиалына далалық зерттеу іс-сапарында болды.

 

 

П.А. Есенбекова к.б.н., Институт зоологии КН МОН РК Алматы, Казахстан

И. Жарылкапов, Н.Ж. Торе

«Сырдарья-Туркестанский ГРПП» Шымкент, Казахстан

Р.У. Мамыкова

к.б.н., и.о. доцента, Южно-Казахстанский педагогический университет Шымкент, Казахстан

ИЗУЧЕНИЕ ФАУНЫ ПОЛУЖЕСТКОКРЫЛЫХ (HETEROPTERA) И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЛУЧЕННЫХ МАТЕРИАЛОВ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ

Түйін: Мақалада Арыс ауданы, Сырдария филиалы, Байырқұм орман шаруашылығы, Шұрық, Сырдария өзені, Аққала ауыл аймағы, Көкжиде, Сырдарья – Түркістан мемлекеттік-аймақтық табиғи паркінде жартылай қатты қанатты отрядын зерттеу мәліметтері келтірілген. Зерттеу аймақтарында табылған түрлерге экология және биология бойынша қысқаша мәліметтер берілген.
Зерттеу нәтижесі бойынша аймақтық парк территориясында жартылай қатты қанаттылардың 8 тұқымдасы мен 25 түрі анықталып, көптүрлі тұқымдастарға бөлінді: Pentatomidae (7 түрі – 28%), Lygaeidae (5 түрі – 20%), Rhopalidae (4 түрі – 16%), Nabidae (3 түрі - 12%), қалған тұқымдастардан 1-2 түрі белгігі (4-8%).
Түйін сөздер: тұқымдас, түр, таксономиялық құрамы, қоректік байланыс, ксерофил, зоофаг
Summary: The results of the study of the order Hemiptera in Arys district Syrdarinsky branch Bayyrkumskoe Forestry, Shuryk, the Syr Darya River, env. From. Akka, Kokzhide Syrdarya – Turkestan GRPP. According to the detected species in the study area are brief information on the ecology and biology.
According to the research on the Regional Park of 8 families identified 25 species of Hemiptera, the variety of seed stand. Pentatomidae (7 species – 28%), Lygaeidae (5 types – 20%), Rhopalidae (4 species – 16%), Nabidae (3 kinds – 12%) in the remaining families of known type 1-2 (4-8%).
Keywords: family, species, taxonomic composition, food relations, xerophilie, zoophage
Резюме: Полужесткокрылые, или клопы (Hеteroptera) являются одним из самых крупных отрядов гемиметаболических насекомых. Мировая флора полужесткокрылых в настоящее время насчитывает около 45 тыс. видов из 50 семейств. В связи с этим изучение региональных фаун насекомых, в том числе полужесткокрылых, представляется актуальной областью научных исследований.
Целью работы является изучение таксономического состава и установление пищевых связей полужесткокрылых.
Материалом для настоящей работы послужили сборы авторов в 2016 г. на территории ГРПП «Сырдария-Туркестан» (Арысский район, Сырдаринский филиал, Байыркумское лесничество, Шурык, река Сырдария, окр. с. Аккала, Кокжиде).

Во время полевой практики студентами специальности «Биология» и сотрудниками парка при сборе энтомологических материалов использовались традиционные методики, широко принятые в энтомологических исследованиях [1-3]. Применялось кошение стандартным энтомологическим сачком по растительности, а также прицельный лов сачком отдельных экземпляров. Эти же способы использовались при проведении количественных и качественных учетов населения насекомых в определенных биотопах: сбор в почвенные ловушки (банки, стаканчики), отлов ночных насекомых на источники искусственного света.

Собранные насекомые замаривались этилацетатом.

Ниже приводится аннотированный список выявленных видов. Кратко описываются пищевая специализация, принадлежность к экологической группе, хозяйственное значение.

Семейство Охотники - Nabidae

Nabisferus (Linnaeus, 1758). Хортобионт; эвритопный мезофил; зоофаг (широко многоядный вид, питающийся мухами, тлями, цикадами, клопами и другими насекомыми); моновольтинный; зимует имаго.

NabispunctatuspunctatusA.Costa, 1847. Хортобионт (на зерновых, бобовых); ксерофил степного происхождения, является доминантным видом в степях, проникает далеко за пределы степной зоны по остепненным склонам гор до высот 2500 м, а также на сухих участках луговой растительности; зоофаг; моновольтинный; зимует имаго [4].

Nabis (Aspilaspis) pallidusFieber, 1861. Дендробионт (на тамариске); мезофил (степная и полупустынная зона); зоофаг (питается различными насекомыми); бивольтинный; зимуют имаго.

СемействоХищнецы - Reduviidae

Oncocephalusplumicornis(Germar, 1822). Эпигеобионт (под растительными наносами вдоль берегов рек

и озер, на относительно сухих участках, чаще там, где произрастает Elymus); гигрофил; зоофаг (различные членистоногие); 1 поколение в два года; первая зимовка – личинки Ш возраста, вторая зимовка – личинки V (частично IV) возраста [5]. Летит на свет.

Семейство Красноклопы - Pyrrhocoridae

Pyrrhocorisapterus (Linnaeus, 1758). Герпетобионт; мезофил (опушки и поляны лесов, лесополосы, парки, защитные лесонасаждения и другие мезофильные биотопы; среди детрита; часто питаются на растениях, на земле, на солнечных местах, часто большими колониями [6]; зоофитофаг (питается мелкими насекомыми и клещами, также и мертвыми насекомыми, опавшими семенами и соками зеленых частей растений; до 2 поколений в год; зимуют имаго.

СемействоБулавники - Rhopalidae

RhopalusparumpunctatusSchilling, 1829. Хортобионт; мезофил (на мезофитной луговой растительности, в лесной и степной зонах, поляны и опушки леса, участки с рудерально-разнотравной растительностью, обочины дорог, окраины лесополос, на склонах оврагов и другие подобные биотопы); полифитофаг (на различных травянистых растениях); бивольтинный; зимуют имаго [7].

Stictopleuruspunctatonervosus (Goeze, 1778). Хортобионт; мезофил (в мезофитных биоценозах: поляны, опушки, лесополосы, лесонасаждения паркового типа и другие подобные биотопы); широкий олигофитофаг (на сложноцветных растениях); 2-3 поколения в год; зимуют имаго [7]. В республике встречается повсюду.

Corizushyoscyamihyoscyami (Linnaeus, 1758). Хортобионт; мезофил (поляны, луга и другие открытые биотопы с умеренным увлажнением); полифитофаг (главные кормовые растения: Hyoscyamusniger, Tabacum, Ononisspinosa, Erodium, считается вредителем бобовых [7]; бивольтинный; зимуют имаго. Широко распространенный, массовый вид.

Brachycarenustigrinus (Schilling, 1829). Эврихортобионт; мезо-ксерофил (полупустыня, степь, на степных участках, тяготеет к участкам рудеральной растительностью: обочины дорог, окраины лесополос и другие подобные места, редко в песчаных пустынь); полифитофаг (на сложноцветных, крестоцветных и на растениях, питается содержимым семян); 2-3 поколения в год; зимуют имаго [7].

СемействоСлепняки - Miridae

Stenodemacalcarata(Fallen, 1807). Хортобионт; мезофил (пойменные луга, опушки леса и др.); полифитофаг (на злаковых и осоковых); потенциальный вредитель злаковых [8]; бивольтинный; зимуют имаго.

OrthotyluseleagniJakovlev, 1881. Дендробионт (на лохе); мезофил (в полупустыне в поймах рек); зоофитофаг (истребляет листоблошек, тлей и др. насекомых, а также клещей); бивольтинный; зимуют яйца.

Семейство Наземники - Lygaeidae

BianchiellasarmaticaKiritshenko, 1926. Герпетобионт; ксерофил (полупустыня, песчаная степь, на песках, среди дерновин Stipacapilata); узкий олигофитофаг (Thymusmarschalianus) [9], моновольтинный; зимуют имаго.

Nysiusericaeericae (Schilling, 1829). Хортобионт; ксерофил (сухие места, хорошо прогреваемые солнцем с негустым растительным покровом, особенно на песчаных грунтах и рыхлых почвах); полифитофаг (на сложноцветных, крестоцветных, розоцветных, молочайных, маревых и на других травянистых растениях, питается семенами растений); бивольтинный; зимуют имаго [9].

EmblethisciliatusHorvath, 1875. Герпето-хортобионт (на песчанном берегу в подстилке растений); мезо-ксерофил (в степи, полупустыне, на мелкосопочнике, в поймах рек, в песчаной степи, на солонцеватых участках); полифитофаг (опавшие семена Thymusmarschalianus, Euphorbiauralensis и др.); 2-3 поколения в год; зимуют имаго [9].

Lygaeusequestris (Linnaeus, 1758). Герпето-хортобионт (в открытых местах среди разнотравья, под различными растениями); мезо-ксерофил; полифитофаг (опавшие семена многих растений и сок зеленых частей; моновольтинный, зимуют имаго.

SpilostethuspandurusScopoli, 1763. Герпетобионт; мезофил; полифитофаг (опавшие семена многих растений и сок зеленых частей, на курчавке, жузгуне, предпочитает губоцветных); моновольтинный; зимуют имаго.

СемействоКраевики - Coreidae

Coriomerisscabrocornisscabrocornis(Panzer, 1805). Герпето-хортобионт (на поверхности почвы в открытых местообитаниях); на лугах, в степях, на почвах разных типов, тяготеет к песчаным и глинистым); широкий олигофитофаг (на бобовых и на травянистых растениях других семейств); до 2 поколений в год [10]; зимуют имаго и личинки.

Centrocorisvolxemi (Puton, 1878). Ксерофил (в степи, на солончаках); широкий олигофитофаг; моновольтинный; зимуют имаго.

Семейство Настоящие щитники - Pentatomidae

Carpocorisfuscispinus (Boheman, 1851). Хортобионт (на различных травянистых растениях); мезоксерофил (опушки и поляны, края лесополос, парки и другие места с разнотравьем; часто в степных районах в поймах); полифитофаг (на различных травянистых растениях); моновольтинный; зимуют имаго.

Carpocorispurpureipennis (DeGeer, 1773). Хортобионт; мезофил (в степной и лесной зонах, в поймах, края лесополос, парки и другие места с разнотравьем); полифитофаг (на сложноцветных, зонтичных, губоцветных, злаковых); моновольтинный; зимуют имаго [11].

Dolycorisbaccarum (Linneaus, 1758). Эврихортобионт; мезофил (везде обычен, в различных мезофитных биотопах); полифитофаг (на растениях многих семейств, вредитель культурных растений); моновольтинный; зимуют имаго [6].

Aeliaacuminata (Linnaeus, 1758). Хортобионт; мезо-ксерофил (поймы в степи и полупустыне, открытые места и степные биотопы); широкий олигофитофаг (на посевных злаковых травах и зерновых культурах; в природе на Festuca, Poa, Agropyron, Calamagrostis, Agrostis и др.); моновольтинный; зимуют имаго [11].

Brachynemagermari (Kolenati, 1846). Хортобионт; ксерофил (в пустынных степных участках); полифитофаг (на саксауле, Anabasis, Spiraeanthus, Peganum, Alhagi и др. [11]; бивольтинный; зимуют имаго.

Codophilavariavaria (Fabricius, 1787). Хортобионт (на различных травянистых растениях); мезофил (степь, полупустыня); полифитофаг; бивольтинный; зимуют имаго.

Antheminialunulata (Goeze, 1778). Хортобионт; мезо-ксерофил (степь, полупустыня, пойма, сухие склоны пологих холмов, обочины дорог и лесополос); полифитофаг (Compositae, Umbelliferae, полыни Euphorbia, Lynosiris и др. растения); моновольтинный; зимуют имаго [11].

В результате проведенных исследований на территории ГРПП «Сырдария-Туркестан» выявлено из 8 семейств 25 видов полужесткокрылых насекомых (таблица 1).

Таблица 1 - Таксономический состав Heteroptera и их количественное соотношение семейств полужесткокрылых ГРПП «Сырдария-Туркестан»

Семейство	Виды	Встречаемость	Пищевая специализация
Nabidae	Nabisferus	++	Зоофаг
	Nabispunctatus	++	Зоофаг
	Nabispallidus	++	Зоофаг
Reduviidae	Oncocephalusplumicornis	+++	Зоофаг
Pyrrhocoridae	Pyrrhocorisapterus	+++	Зоофитофаг
Rhopalidae	Rhopalusparumpunctatus	++	Полифитофаг
	Stictopleuruspunctatonervosus	++	широкий олигофитофаг
	Corizushyoscyami	+++	Полифитофаг
	Brachycarenustigrinus	+++	Полифитофаг
Miridae	Stenodemacalcarata	++	Полифитофаг
	Orthotyluseleagni	+++	Зоофитофаг
Lygaeidae	Bianchiellasarmatica	+	узкий олигофитофаг
	Nysiusericaeericae	++	Полифитофаг
	Emblethisciliatus	+	Полифитофаг
	Lygaeusequestris	+++	Полифитофаг
	Spilostethuspandurus	++	Полифитофаг
Coreidae	Coriomerisscabrocornis	+	широкий олигофитофаг
	Centrocorisvolxemi	+	широкий олигофитофаг
Pentatomidae	Carpocorisfuscispinus	++	Полифитофаг
	Carpocorispurpureipennis	++	Полифитофаг
	Dolycorisbaccarum	+++	Полифитофаг
	Aeliaacuminata	++	широкий олигофитофаг
	Brachynemagermari	+++	Полифитофаг
	Codophilavaria	++	Полифитофаг
	Antheminialunulata	++	Полифитофаг
Примечание: (+++) - массовый, (++) – обычный, (+) – редкий

Из анализа таблицы 1 видно, что среди них видовым многообразием выделяются сем. Pentatomidae (7 видов – 28%), Lygaeidae (5 видов – 20%), Rhopalidae (4 вида – 16%), Nabidae (3 вида - 12%), в остальных семействах известно по 1–2 вида (4-8%).

По пищевым связям среди клопов выделяются хищники, растительноядные виды и виды со смешанным питанием, потребляющие как растительную, так и животную пищу. Виды с различными типами пищевых связей показано в таблице 1, из них зоофаги – 4 вида, зоофитофаги – 2 вида, остальные виды фитофаги.

Таким образом, результаты исследования показали, что полученные сведения по биологии и экологии отряда полужесткокрылых в Арысском районе ЮКО, в частности выявленные из 8 семейств 25 видов могут быть использованы при чтении лекций по зоологии беспозвоночных, в процессе проведения учебной полевой практики в вузах региона.

Литература:

1. Кержнер И.М., Ячевский Т.Л. Отряд Heteroptera (Hemiptera) полужесткокрылые. Определитель насекомых европейской части СССР. М.-Л.: Наука, 1964. Т. 1. С. 655–843.

2. Кириченко А.Н. Методы сбора настоящих полужесткокрылых и изучения местных фаун. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1957. 124 с.

3. Кулик С.А. Методы сбора и изучения полужесткокрылых насекомых (Heteroptera), обитающих на деревьях, кустарниках и травянистых растениях Сибири // Насекомые Восточной Сибири и Дальнего Востока. Иркутск, 1978. С. 7–19.

4. Кержнер И.М. Полужесткокрылые семейства Nabidae. (Фауна СССР. Насекомые хоботные. Т.

XIII. Вып. 2). - Л.: Наука, 1981. - 327 с.

5. Пучков В.Г. Полужесткокрылые. Хищнецы. Фауна Украины // Наукова думка. - Киев. 1987б. - Т.

21. - Вып. 5. - 248 с.

6. Есенбекова П.А. Полужесткокрылые (Heteroptera) Казахстана. – Алматы: «Нур-Принт», 2013. – 268 с.

7. Пучков В.Г. Полужесткокрылые семейства Rhopalidae (Heteroptera) фауны СССР // Наука. - Л., 1986. - 132 с.

8. Асанова Р.Б., Искаков Б.В. К изучению вредных и полезных полужесткокрылых (Heteroptera) Северного Казахстана // «Вест. с.-х. науки Казахстана». - Алма-Ата, 1976. - Вып. 5. - С. 43-46.

9. Пучков В.Г. Лiгеïди. Фауна Украïни // - Киев, 1969. - Т. 21. - Вып. 3. - 388 с.

10. Чернова Г.П. Палеарктические виды клопов-краевиков рода CoriomerisWestw. (Heteroptera, Coreidae) // Энтомол. обозр. – Л., 1978. - Т. 57. - Вып. 3. - С. 551-567.

11. Пучков В.Г. Щитники Средней Азии (Hemiptera, Pentatomidea) // Илим. – Фрунзе, 1965. - 329 с.

ОҚО ТАБИҒИ РЕСУРСТАР ЖӘНЕ

ТАБИҒАТ ПАЙДАЛАНУДЫ РЕТТЕУ БАСҚАРМАСЫ

Сырдария – Түркістан мемлекеттік

өңірлік табиғи паркінің

Ғылым, ақпарат және

мониторинг бөлімінің

2017 жылғы есебі

Шымкент – 2017 ж.

«Сырдария – Түркістан мемлекеттік

өңірлік табиғи паркі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің

ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімі бойынша атқарылған жұмыстарының 2017 жылғы

ЕСЕБІ

1.Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ҒТК-нің сапалық құрамы: Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінде 4 штат бірлігі бар, толық жасақталған: бөлім меңгерушісі Жарылкапов И. (мамандығы: Орман шаруашылығы, жоғары білімді), аға ғылыми қызметкер Наров М.А. (мамандығы: Эколог, магистр), ғылыми қызметкер Тажиева А. (мамандығы Биолог магистр), кіші ғылыми қызметкер Төре Н. (мамандығы: Биолог мұғалім, бакалавр).

2. Ғылыми зерттеу жұмыстары ҚР Білім және Ғылым министрлігінің Ғылым комитетімен келісіліп, ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің 2013 жылғы 18 желтоқсандағы № 367 бұйрығымен бекітілген 2014-2018 жылдарға арналған ғылыми зерттеу жұмыстарының жоспары бойынша үш тақырыпта жүргізілуде:

1) Табиғи кешендердегі құбылыстар мен процестерді «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша зерттеу.

2) Өңірлік табиғи парктің өсімдік жабындысы мен флорасын зерттеу мен түгендеу.

3) Басты және индикаторлық омыртқасыз жануарлар топтарын, биологиялық әртүрлілігін ұзақ уақыттық ғылыми мониторинг негізінде зерттеу.

Осы жоспарға сәйкес 2017 жылы атқарылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының жеке күнтізбелік жоспарлар жасалып бекітілген.

3.Ғылыми – техникалық кеңестің осы жылға арналған жоспарға сәйкес 5 отырысы өтті. Онда парктің ғылым, туризм мен рекреация, табиғат қорғау қызметіне қатысты 24 мәселе қаралып, тиісті шешімдер қабылданып, тапсырмалар берілді. Кеңестің хаттамаларының негізінде мекеменің бұйрықтары шығарылып, филиалдар мен бөлімдердің басшыларына нақты тапсырмаларды орындау, орын алған келшіліктерді жою міндеттелді. Ғылыми – зерттеу жұмыстарының жоспарындағы бірінші тақырып бойынша «Табиғат жылнамасы» кітабына қажетті өткен жылдың жинақталған мәліметтері сарапталып, бұл кітаптың 2016 жылғы есебі ресімделіп, бір данасы уәкілетті орган – Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне, ал бір данасы ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына берілді.

Ағымдағы жинақталған мәліметтер бас мекемеде мамандар тарапынан толықтырылып, сарапталып 2017 жылдың «Табиғат жылнамасы» кітабына енгізіледі.

Сондай ақ өндірістік-техникалық кеңестің 3 отырысы өтті. Онда парктің шаруашылық жұмыстарына қатысты 16 мәселе қаралып, тиісті шешімдер қабылданды.

4.«Кузбасс ботаникалық бағының» меңгерушісі, б.ғ.д., профессор А.Н. Куприяновтың өңірлік парктің ғылым бөлімінің мамандарымен бірлескен ағымдағы жылы зерттеу жұмыстарының есебі бойынша 2016-2017 ж.ж. аралығында жинақталған гербарийлер негізінде өңірлік парктің Басқару жоспары тізімінде көрсетілмеген 77 өсімдік түрі анықталған. Ал Қаратау жоталарының флорасына алғаш рет 5 өсімдік түрі тіркеліп отыр: Қанатты цефалоринхус-Цефалоринхус почти-перистый (Cephalorrhynchus subplumosus Kovalevsk.), Ірі жапырақты сарыаңдыз-Бузильник крупнолистный (Ligularia macrophylla (Ledeb.) DC.), Мейер толғақшөбі-Золотысячник Мейера (Centaurium meyeri (Bunge), Нәзік қазжуа-Гусиный лук нежный (Gagea tenera Pascher), Нәзік антонина-Антонина слабая (Antonina debilis(Bunge) Vved).

Қазіргі таңда өңірлік парктің Боралдай филиалы бойынша 85 тұқымдасқа 303 туысқа кіретін түтікті өсімдіктердің 669 түріанықталған. Оның ішінде 7 түрі Қаратау жоталарының флорасында алғаш рет тіркеліп отыр.

Сардария өзенінің бойында 26 тұқымдасқа кіретін 304 түрі анықталды. Оның ішінде өңірлік табиғи парктің Бас жопарындағы өсімдіктер тізіміне енбеген 54 түрі анықталды.

4.2Өңірлік табиғи парктің мамандары б.ғ.к. П.А.Есенбекованың жетекшілігімен 2017 жылы өңірлік табиғи парктің Сырдария филиалының Байырқұм, Тақыркөл, Отырар орманшылықтарында омыртқасыздардың 10 отрядына 34 тұқымдасына жататын 76 түрі анықталды. Анықталған омыртқасыз жануарлардың түрлерінің ішінде атап көрсеткенде: Жартылай қаттықанаттылар – Полужесткокрылые – 25 түрі,Жарғаққанаттылар – Перепончатокрылые – 24 түрі, Қаттықанаттылар – Жесткокрылые – 6 түрі, Тікқанаттылар – Прямокрылые – 4 түрі, Көбелектер – Чешуекрылые – 4 түрі,қалған тұқымдастардан 1–2 түрден кездеседі.

Сондай ақ анықталған омыртқасыз жануарлардың ішінен Қазақстанда бұрын тіркелмеген 2 омыртқасыз жанурдың түрі анықталды. Жай көзшесіз қандалалар тұқымдасына жататын жай көзшесіз қандаланың бір түрі (Pilophorus giraffoidesYasunaga & Schuh). Бұл қандаланың биологиясы белгісіз, таралу аймақтары: Тайланд (Накхон Ратчасима аймағы) бұрын осы аймақта ғана тіркелген. Жыртқыш қандалалар тұқымдасына жататын жыртқыш қандаланың бір түрі (Vachirianatolica Stål, 1859).Бұл қандала құрғақ аймақта, шөлді және шөлейтті аумақтарда сексеуіл ағаштарында тіршілік етеді. Таралу аймағы: Еуропа (Португалия, Испания, Солтүстік Африка, Алжир, Египет, Ливия, Тунис), Азия (Түркия, Иран, Израйл, Сауд Арабиясы, Иемен) бұрын осы аймақтарда тіркелген.

Самара университеті ғалымдары өңірлік парктің ғылым бөлімі мамандарымен бірлескен омыртқасыздар бойынша 2017 жылы өңірлік парктің аумағында жүргізілген зерттеу жұмыстары барысында омыртқасыз жәндіктерден: көбелек тәрізділердің 300 данасы, қатты қанаттылардың 100 данасы, қырықаяқтылардың 40 данасы жинақталды.

Қазіргі таңда бұл жинақталған материалдардың кейбір түрлері әлі де болса анықталу үстінде, алдағы кезде толықтай өңделу жұмыстары жалғасады.

2017 жылы жүргізілген зерттеу жұмыстарырының нәтижесінде мынандай омыртқасыз жануарлардың түрлері анықталды.

Көбелектер (Чешуекрылых) – 106 түрі;

Қатты қанаттылар (Жесткокрылых) – 47 түрі;

Жарғаққанаттылар (Перепончатокрылых) – 3 түрі;

Өрмекшітәрізділер (Паукообра́зные) – 1 түрі;

Қырықаятылар (Губоногих многоножек) – 6 түрі.

Жалпы омыртқасызжануарлардың163 түрі анықталған.

Қазіргі таңда өңірлік парктің аумағында зерттелген жұмыстардың нәтижесінде омыртқасыздардың 49 тұқымдасқа жататын 433 түрі анықталды.

4.3Бас мекенің ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің аға ғылыми қызметкері М.Наров Кузбасс ботаникалық бағының ғылыми қызметкері б.ғ.к., О.Купряновпен бірлесіп ауа температурасын өлшеуге арналған термохрон құрылғыларын 2017 жылдың көктем мезгілінде қойылды. Қойылған құрылғылар ауа және топырақтың температурасын үздіксіз өлшеп отырады. Бұл құрылғылардың көрсеткіштері әр 6 айда алынып отырады және мәліметке тіркеледі.

5. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігінің «А.Х.Марғұлан археологиялық институты» Республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының археологтары 2017 жылы Боралдай филиалының Боралдайтау жотасында ерте темір дәуіріндегі ескерткіштерге археологиялық барлау жұмыстарын жүргізді. Археологиялық барлау жұмыстарының негізгі мақсаты аймақтың ерте дәуірдегі тұрғындарының шаруашылық-экономикалық жүйесінің өзгешеліктерін анықтау.

Археологиялық қазба жұмыстары Тұттыбұлақ үңгірінде және Үлкен Тұра-1 мазаратында жүргізілді. Қазба жұмыстарының нәтижесінде аумақта заттай және керамикалық материалдар табылды. Бұл материалдар үңгірде ерте темір ғасырынан ортағасырдың соңына дейін металлургиялық кәсіптің дамығанын көрсетеді. Сонымен қатар Үлкен Тұра-1 мазараты аймағында мыс дәуіріндегі темір өңдеу жұмысшыларының тұрағы болғанын аңғартады.

Ағымдағы жылдың 9 маусымында бас мекеменің ғимаратының мәжіліс залында биология ғылымдарының докторы, профессор, Кузбасс ботаникалық бағының меңгерушісі Куприянов Андрей Николаевич, биология ғылымдарының докторы, профессор, Томск мемлекеттік университеті, ботаника кафедрасының ғылыми қызметкері Эбель Александр Леонович, биология ғылымдарының докторы, профессор, Орталық Сібір ботаникалық бағының аға ғылыми қызметкері Лащинский Николай Николаевич, Кузбасс ботаникалық бағының жетекші инженер-зерттеушісі Куприянов Олег Андреевич, биология ғылымдарының кандидаты, Кузбасс ботаникалық бағының лаборанты Хрусталева Ирина Артуровна, биология ғылымдарының кандидаты, Самара қаласы, «Экотон» табиғат қорғау зерттеу зертханасының меңгерушісі Шовкун Дмитрий Федорович, ҚР ҰҒА академигі, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының директоры Байтанаев Бауыржан Әбішұлы,биология ғылымдарының кандидаты, «Ботаника және фитоинтродукция» институтының аға-ғылыми қызметкері Шорманова Айжамал Абдырайымқызы, техника ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, М.Ауезов атындағы ОҚМУ-нің халықаралық байланыс және ғылым жөніндегі проректоры Сатаев Марат Исакович, биология ғылымдарының кандидаты, Мирас университетінің оқытушысы Сапарбеков Әбдірахман, биология ғылымдарының кандидаты, Қаратау мемлекеттік табиғи қорығының ғылым бойынша орынбасары Сақауова ГүлжаҺан Батиқызы, Оңтүстік Қазақстан облысының орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясының бөлім басшысы Қыстаубаев А.Б., Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің меңгерушісі Сихимбаев Әмірбек Елтайұлының қатысуымен Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің «Ғылыми жұмыстарының даму бағыттары және жаңа жобалармен» таныстыру мақсатында дөңгелек үстел өткізілді. Дөңгелек үстелде алда жүргізілетін ғылыми жұмыстардың бағыттары айқындалды. Бұл отырысқа республикалық және облыстық БАҚ өкілдері қатысып отырды.

Сондай ақ 5-қазан күні Шымкент қаласындағы Мирас университетінің студенттеріне және университет мұғалімдеріне, парктің ғылыми қызметкерлерінің қатысуымен «Биологиялық алуантүрлілікті сақтау» жөнінде Ресейдің Кемеров қаласындағы Кузбасс ботаникалық бағының ғылыми қызметкері, б.ғ.к., О.А.Купрянов лекция оқыды. Бұл тақырып бойынша биологиялық алуантүрлілікті сақтау жолдары және өңірлік парктің аумағындағы зерттеу жұмыстарының барысы, атқарылып жатқан ғылыми жұмыстардың нәтижелері мен болашақта істелінетін жұмыстары туралы айтылып өтілді. Лекция соңында мұғалімдер тарапынан сұрақтар қойылып, керекті мәліметтер алынды.

6.Өңірлік парктің кеңсесінің жанындағы аумақтан өңірлік табиғи парктің интродукциялық ботаникалық учаскесін ұйымдастыратын орын белгіленіп, учаскенің жобасы әзірленді. Жоба бойынша аталған учаскеде өңірлік табиғи парктің аумағында сирек кездесетін мынадай сәндік және дәрілік өсімдіктердің тұқымдары себілген: Северцов тауалғасы, Грейг қызғалдағы, Кауфман қызғалдағы, Көкшіл шиқылдағы, Алатау бәйшешегі, Колпаковский иридодиктумы, Северцов унгерниясы, Петунников бадамы, Кесселеринг лапызы, Северцов көгілдірі, Қаршыл валерианасы, Регель шырышы. Көрсетілген өсімдіктердің тұқымдары мен пиязшықтары олардың табиғи популяциясынан зиян келтірілмей дайындалды.

Ғылыми-зерттеу жұмыстарының жариялымдары.

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан, баспасөзде, журналда, жарияланды
1. Төлеміс Е.Х., Наров М.А.	«Боралдайтаудың реликті (көне) өсімдіктері»	Қостанай қ. «Азиялық даланың биологиялық алуантүрлілігі» атты IІІ Халықаралық ғылыми конференцияның жинағында жарияланды.
2. Есенбекова П.А., Төлеміс Е.Х., Наров М.А.	«Сырдария-Түркістан өңірлік паркінің жартылай қаттықанаттылар фаунасының мәліметтері»	Ұлыбритания, Шеффилд қаласыдағы XI Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның жинағына шықты.
3. Тажиева А.Д.	«Разнообразие флоры поймы и дельты реки Сырдарьи» .	­­­­Ресей, Волгоград қ. «Наука и мир» халықаралық ғылыми журналында шықты№4(44), 2017, том 2
4. Тажиева А.Д	«Особенности распространения и экология Бухарского оленя (CervusElaphus)на территории Сырдарья- Туркестанского государственного регионального природного парка»	Ресейдің Волгоград қаласындағы «Наука и мир» халықаралық ғылыми журналында шықты.№4(44), 2017, том 2.
5. Купрянов О.А., Мошкалов Б.М.	«Возрастные состояние и структура популяций FraxinussogdianaBunge в горах Каратау»	«Изучение, сохранение и рациональное использование растительного мира Евразии» халықаралық ғылыми конференция, Алматы 2017 ж.
6. Сакауова Г.Б., Тажиева А.Д	«Материалы к флоре Боралдайских гор Сырдарья-Туркестанского государственного регионального природного парка»	«Изучение, сохранение и рациональное использование растительного мира Евразии» халықаралық ғылыми конференция, Алматы 2017 ж.

Медиа жоспардың орындалуы.

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан баспасөзде, журналда, жарияланды
1. Төлеміс Е.Х	Сырдария өзенінің бағалы өсімдіктері	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 3 (264) ақпан 1-15, 2017 жыл.
2. Наров М.А.	Өңірлік парк аумағындағы жануарлар әлемінің қазіргі жағдайы	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 6 (600) наурыз 15-30, 2017 жыл.
3. Тажиева А.Д	Боралдай өңірінің бағалы құстары	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 7 (601) 1-15 сәуір 2017 жыл.
4. Наров М.А.	Исследование птиц регионального природного парка	«Экокурьер» газеті, Алматы қ № 11 (605) 1-15.06.2017 жыл.
5. Н. Төре	Сырдария өзенінің атырауы мен жайылмасындағы эндемик өсімдіктері және оларды қорғау	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 11 (605) 1-15.06.2017 жыл.
6. Төлеміс Е.Х	Парк аумағындағы Қызыл кітапқа енген омыртқасыздардың түрлері	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 11 (605)1-15.06.2017 жыл.
7. Төлеміс Е.Х	Сырдария өзенінің шаруашылық маңызы бар өсімдіктері	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 9 (584) 1-15 мамыр, 2017 жыл.
8. Жарылкапов И.	Синяя птица юга	«Южный Казахстан» газеті, Шымкент қ, №119 (19,905), 20 қазан 2017 жыл
9. Наров М.А.	Өңірлік табиғи парктің аумағында анықталған жаңа омыртқасыздардың түрлері	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 22 (283) 16, 16-30.11.2017 жыл.
10. Төре Н.	Қызыл мия өсімдігінің көлемін ұлғайту	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 22 (283) 16, 16-30.11.2017 жыл.

Бөлім меңгерушісі И.Жарылкапов маусым айында «Отырар» телеарнасы арқылы «Өңірлік парктің аумағындағы сексеуілдің ағаштарының заңсыз кесілуінің қазіргі таңдағы жағдайы» бойынша сұхбат берді.

7. Қызметтік дала жұмыстарына іссапарлар.

1. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері А.Тажиева және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 10-11 наурыз күндері Сырдария және Түркістан филиалдарында фенологиялық құбылыстарды бақылау, тіркеу, фотосуреттерге түсіру, мемлекеттік инспекторларға қосымша нұсқаулық беру және түсіндіру мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында 20 дана әр түрлі өсімдіктердің гербарийі жинақталды.

2. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкері М.Наров ағымдағы жылдың 11-14 сәуір күндері Боралдай және Сырдария филиалдарына, Ресей ғалымдарымен бірлесіп, ерте көктемгі гүлдерді зерттеу және гербарийлерін жинау мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында 15 дана әр түрлі өсімдіктердің гербарийі жинақталды.

3. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері А.Тажиева және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 24-27 сәуір күндері Боралдай филиалына Ботаника және фитоинтродукция иститутының қызметкерлерімен бірлесіп, тәжірибе алмасу мақсатында, өсімдіктер флорасы бойынша далалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге және гербарий жинау мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында 20 дана әр түрлі өсімдіктердің гербарийі жинақталды.

4. ҒАМ бөлімінің меңгерушісі И. Жарылқапов ағымдағы жылдың 10-15 сәуір аралығында Астана қаласында, «Қазақстанның жасыл саласы, жетістіктері мен болашағы» тақырыбында Қазақстан Республикасының «Жасыл орман» ассоциациясының қолдауымен өткен ғылыми тәжірибелік конференцияға қатысу мақсатында іссапарда болды.

5. ҒАМ бөлімінің меңгерушісі И.Жарылкапов ағымдағы жылдың мамыр айында Боралдай филиалында, Ресей ғалымдарымен бірлесіп, ерте көктемгі гүлдерді зерттеу және гербарийлерін жинау мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында 80 дана әр түрлі өсімдіктердің гербарийі жинақталды.

6. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері А.Тажиева және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 28-30 маусым күндері Түркістан филиалына омыртқасыздар бойынша коллекциялар жинау және фенологиялық бақылауға бекітілген приборларды тексеру мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында омыртқасыздардың 40 дана коллекциясы жинақталды.

7. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері А.Тажиева және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 12-14 шілде күндері Боралдай филиалына омыртқасыздар бойынша коллекциялар жинау және фенологиялық бақылауға бекітілген приборларды тексеру мақсатында іссапарда болды. Іссапар барысында омыртқасыздардың 60 дана коллекциясы жинақталды.

8. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкері М.Наров және ғылыми қызметкері А.Тажиева, б.ғ.к. П. Есенбековамен бірлесе ағымдағы жылдың 14-16 қыркүйек күндері Сырдария филиалына омыртқасыздар дүниесін зерттеу, колекциясын жинау бойынша ғылыми іссапарда болды. Іссапар барысында омыртқасыздардың 40 дана коллекциясы жинақталды.

9. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкер М.Наров ағымдағы жылдың 02-04 қазан күндері Боралдай филиалына Кузбасс ботаникалық бағының бағының жетекші инженер-зерттеушісі б.ғ.к., О.Купряновпен бірге бірлесіп ауа температурасын өлшеуге арналған термохрон құрылғылардың көрсеткіштерін алып және сол кезеңдегі өсіп, гүлдеп тұрған өсімдіктердің түрлерімен жұмыс жасалды.

2013 жылы ұйымдастырылған өңірлік табиғи парктің Ғылыми-техникалық кітапханасының кітап қоры 2017 жылдың аяғында800-данаға жетті, алдағы уақытта да кітаптар қорын толықтыру жұмыстары жалғастырылатын болады.

Гербарийлер саны 1500 данаға жеткен, алдағы уақытта да гербарий жинау жұмыстары жүргізіледі. Омыртқасыз жануарлар коллекциясы 790 данада жинақталған.

8. Жоғары оқу орындары мен басқа мекемелермен жүргізілген жұмыстар.

2017 жылдың басынан Сырдария-Түркістан өңірлік табиғи паркінің ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында төмендегі ЖОО және ғылыми зерттеу мекемелерімен байланыс орнатылып, ғылыми ынтымақтастық жалғасуда.

1. Кузбасс ботаникалық бағы (Ресей).

2. РҒА Сібір бөлімінің адам экологиясы институты (Ресей).

3. Орталық Сібір ботаникалық бағы. Новосибирск қаласы (Ресей).

4. Томск мемлекеттік университеті (Ресей).

5. Өзбекстанның сәндік бау шаруашылығы мен орман шаруашылығы республикалық ғылыми өндірістік орталығы (Ташкент).

6. Халықаралық «Фитохимия» ғылыми-өндірістік холдингісі (Қарағанды қаласы).

7. ҚР БҒМ «Ботаника және фитоинтродукция институты» (Алматы қаласы).

8. «Терра» дистанциялық байқап көру орталығы және «ГИЖ» ЖШС (Алматы қаласы).

9. Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі (Шымкент қаласы).

10. Қаратау табиғи қорығы (Кентау қаласы).

11. М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті (Шымкент қаласы).

12. «Мирас» Университеті (Шымкент қаласы).

13. ҚР БҒМ «Зоология» институты (Алматы қаласы)

14. Аймақтық әлеуметтік инновациялық университеті (Шымкент қаласы).

15. Қ.А. Яссауий атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті (Түркістан қаласы).

16. ҚР БҒМ «А.Марғұлан атындағы археология» институты (Алматы қаласы).

17. "Экотон"Табиғат қорғау саласының биологиялық зерттеу лабораториясы (Ресей).

9. Ғылыми Конференцияларға қатысу.

1.Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің меңгерушісі И.Жарылкапов Астана қаласында 2017 жылы 10-15 сәуір күндері өткен «Көгалдандыру мен тұқымбақ шаруашылығының қазіргі таңдағы үрдістері» атты ІІІ Халықаралық ғылыми-тәжірибелі конференциясына қатысты.

2. «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-ң бас директоры Б.Мошқалов Алматы қаласына 2017 жылы 17-19 тамыз күндері өткен Ботаника және фитоинтродукция институтының 85-жылдығына арналған «Еуразияның өсімдіктер әлемін рационалды қолдану және сақтау, зерттеу» атты Халықаралық ғылыми конференциясына қатысты.

10.Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің құрал-жабдықтармен, саймандармен қамтамасыз етілуі.

Бөлімге бір дана фотоаппарат бекітілген. 4 дана микроскоп, үш жаңбыр өлшейтін стакан, желдің бағытын анықтайтын үш анемометр, бір дана лупа (үлкейткіш шыны), бір дана түптеу машинасы, екі дана компьютер бір принтерімен бекітілген. Жаңадан ұйымдастырылған ботаникалық интродукциялық учаскеге 5 дана күрек, 2 дана қол арба, 4 дана қол тырмасы, 4 дана айыр, 4 дана шелек, 2 дана кетпен, 2 дана дәрілерді бүркігіш, 3 дана бау қайшысы сияқты құрал- саймандар алынды. Учаскеде қолдануға 2 кг суперфосфат, 4 кг калий хлор аралас тыңайтқыштар мен 0,2 л ураган гербициді дайындалып қойылды.Сонымен қатар бөлімнің есебінде 8 дана психометрлік гигрометр бар. Сол сияқты филиалдарға бір данадан микроскоп бекітілген.

Үш филиалдардағы 14 фенологиялық алаңдардың әрқайсысына психометрлік гигрометр, ауа, топырақ температурасын өлшейтін термометрлер берілген.

Ғылыми жұмыстардың 2017 жылғы салыстырмалы негізгі көрсеткіштері

р/с	Көрсеткіштер	2014 ж	2015ж	2016 ж	2017 ж
1	Өсімдіктер дүниесі бойынша анықталған тізбедегі түрлер саны	367	456	577	669
2	Омыртқасыздар бойынша анықталған тізбедегі түрлер саны	102	153	162	81
3	Тізбеге жаңадан қосылған өсімдіктер мен омыртқасыздардың түрлер саны (Басқару жоспарының тізбесі)	4	53	21	77 81
4	Шетелдерде жарияланған ғылыми мақалалар саны /олардың жалпы мақалалар санындағы үлесі: %	1/17	6/60	5/62,5	3/50

Бас директордың ғылым

жөніндегі орынбасары Б.Баймұратов

ҒАМ бөлімінің меңгерушісі И.Жарылкапов

ОҚО ТАБИҒИ РЕСУРСТАР ЖӘНЕ

ТАБИҒАТ ПАЙДАЛАНУДЫ РЕТТЕУ БАСҚАРМАСЫ

Сырдария – Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің

Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің

2016 жылғы есебі

Шымкент – 2016 ж.

Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімі

бойынша атқарылған жұмыстарының

2016 жылғы қорытынды

ЕСЕБІ

1. Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ҒТК-нің сапалық құрамы: Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінде 4 штат бірлігі бар, толық жасақталған: бөлім меңгерушісі Төлеміс Е. Х. (мамандығы: Орман шаруашылығы, жоғары білімді, 35 ғылыми мақалалары жарияланған), аға ғылыми қызметкер Наров М. А. (мамандығы: Экология, магистр), ғылыми қызметкер Тажиева А. (мамандығы Биолог магистр), кіші ғылыми қызметкер Төре Н. (мамандығы: Биолог мұғалім, бакалавр).

2. Ғылыми зерттеу жұмыстары ҚР Білім және Ғылым министрлігінің Ғылым комитетімен келісіліп, ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитетінің 2013 жылғы 18 желтоқсандағы № 367 бұйрығымен бекітілген 2014-2018 жылдарға арналған ғылыми зерттеу жұмыстарының жоспары бойынша үш тақырыпта жүргізілуде: 1) Табиғи кешендердегі құбылыстар мен процестерді «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша зерттеу. 2) Өңірлік табиғи парктің өсімдік жабындысы мен флорасын зерттеу мен түгендеу. 3) Басты және индикаторлық омыртқасыз жануарлар топтарын, биологиялық әртүрлілігін ұзақ уақыттық ғылыми мониторинг негізінде зерттеу. Осы жоспарға сәйкес 2016 жылы атқарылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарының жеке күнтізбелік жоспарлар жасалып бекітілді.

3. Ғылыми – техникалық кеңестің осы жылға арналған жоспарға сәйкес 8 отырысы өтті. Онда парктің ғылым, туризм мен рекреация, табиғат қорғау қызметіне қатысты 41 мәселе қаралып, тиісті шешімдер қабылданып, тапсырмалар берілді. Кеңестің хаттамаларының негізінде мекеменің бұйрықтары шығарылып, филиалдар мен бөлімдердің басшыларына нақты тапсырмаларды орындау, орын алған келшіліктерді жою міндеттелді. Ғылыми – зерттеу жұмыстарының жоспарындағы бірінші тақырып бойынша, «Табиғат жылнамасы» кітабына қажетті өткен жылдың жинақталған мәліметтері сарапталып, бұл кітаптың 2015 жылғы есебі ресімделіп, бір данасы уәкілетті орган – Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне, ал бір данасы ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына берілді.

4. Б. ғ. к. Г. Сақауованың жетекшілігімен флористік зерттеулердің нәтижесінде өсімдіктердің Боралдай филиалының Орта сүңгі учаскесінде 29 тұқымдасқа жататын 91 түрі, Өгізжуа шатқалында 21 тұқымдасқа жататын 48 түрі, Өртең шатқалында 20 тұқымдасқа жататын 54 түрі анықталды. Өртең шатқалында құзда сирек кездесетін Бұзылмас томағашөбі (Scutellaria immaculata Nevski ex Juz. ) және эндемикалық түрге жататын Шыбық жусаны (Artemisia scopaeformisLedeb)тіркелді.

Бірінші рет б. ғ. к. Г. Сақауованың жетекшілігімен Орта сүңгі мен Жоғарғы Боралдайдың учаскесіндегі Өртең шатқалдарынан мүктердің 30 үлгісі жинақталып, 7 туысқа, 6 тұқымдасқа жататын 9 түрі арнайы күрделі әдістемемен анықталды ( Кәдімгі энкалипт, Қатты түкті тортула, Бұйра тортелла, Көпшік тәрізді схистидиум, Гартман гриммиясы, Түкті жапырақты гриммия, Күміс бриум, Жалпақ мұрынды ортотрихум).

Өңірлік табиғи парктің Басқару жоспарында ғылыми мәліметтер бойынша Сырдария өзенінің жайылмасында 35 тұқымдасқа жататын түтікті өсімдіктердің 251 түрінің тізбесі жасалған болса, б. ғ. к Г. Сақауованың жетекшілігімен 28 тұқымдасқа жататын түтікті өсімдіктердің 112 түрінің тізбесі нақтыланды. Бұрынғы жиналған гербарийлерді анықтау барысында Сырдария өзенінің жайылмасында Басқару жоспарына тіркелген өсімдіктердің тізбесіне енбеген Айлауықтар тұқымдасының Сасықкекіре туысына жататын Соғды сасықкекіре (Tournefortia sogdiana Rge) өсімдігі анықталды.

Жалпы б. ғ. к. Г. Сақауованың жетекшілігімен Боралдай филиалында жүргізілген флораны түгендеудің 2016 жылдың қорытынды есебінде 72 тұқымдасқа 303 туысқа кіретін тұтікті өсімдіктердің 577 түрінің, оның ішінде эндемик өсімдіктердің 54 түрінің, реликті (көне) өсімдіктердің 36 түрінің шығу дәуірлері көрсетіліп тізбесі жасалды.

Б. ғ. к. Г. Сақауованың қатысуымен Боралдай филиалындағы №5 фенологиялық, Сырдария филиалындағы №7, №9 фенологиялық алаңдардың сипаттамалары қайтадан нақтыланды. Боралдай филиалының тұқымбағында кәдімгі пістенің тұқымдары полиэтилен қапшықтарда наурыз айының ортасында себіліп, өсірілуге қойылды. Өніп, өсуі қанағаттанарлық жағдайда болып, вегетациялық дамудың соңында биіктіктері 16-19 см, 21-24 см аралығында болды.

Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ғылыми қызметкері А. Жанконсова және ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің бас маманы А. Тажиева мен б. ғ. к. орнитолог-ғалым Е. Чаликованың жетекшілігімен ағымдағы жылдың наурыз айының 9-10 күндері аралығында Түркістан филиалында қызметтік іссапардаболып қырғауылдың - 7 жұбын, Қызыл кітапқа енген көкқұтанның - 2 данасын, қара бүркіттің 2 данасын және құрқылтайдың - 3 данасын көрген. Сырдария өзенінің жағалауында шағала, Қызыл кітапқа енген аққұйрық және ұзынқұйрық субүркіттерінің, құладынның бір-бір данасынан тіркелді.

«Хабар» агенттігінің журналистерімен өңірлік табиғи парктің аумағында 4-5 наурыз күндері көк шиқылдақ, Алатау бәйшешегі, Кессельринг лапызы, Колпаковский иридиктумы, қаршыл шүйгіншөп сияқты Қызыл кітапқа енген өсімдіктердің гүлдеу фазалары суреттерге түсірілді. Оның ішінде атап айтсақ белгілі кинооператор О. В. Беляловпен бірге Сырдария филиалы Байырқұм орманшылығының аумағынан бұрын бұл өңірдегі өсімдіктер тізіміне енбеген, Қазақстанның Қызыл кітабына енген Кессельринг лапызы (Colchicum kesselringii Regel)гүлдеу фазасында анықталды. Бұл көпжылдық пиязшықтың саны азайып бара жатқаны сирек өсімдікке жатады.

Б. ғ. к. П. А. Есенбекованың жетекшілігімен өңірлік табиғи парктің Сырдария филиалының Байырқұм орманшылығында омыртқасыздардың 9 отрядына 28 тұқымдасына жататын өкілдері анықталды, оның ішінде Қызыл кітапқа енген ағаш дәуіті (Hierodula tenuidentata) тіркелді.

2016 жылдың қорытындысымен омыртқасыздар бойынша буынаяқтылардың 15 отрядына 63 тұқымдасына кіретін 162 түрі анықталды анықталды. Оның ішінде Қазақстанның Қызыл кітабына кірген мынадай 4 түр тіркелді.

1. Қысқақанатты Боливария (жусан) дәуіті (Bolivaria brachyptera)

2. Қысқақанатты шекшек (Ceraeocercus fuscipennis Uvarov)

3. Әдемі қызыл инелік (Calopteryx virgo Linnaeus)

4. Ағаш дәуіті (Hierodula tenuidentata)

Самара университетінің ғалымдарының омыртқасыздар бойынша 2015 жылы мамыр-шілде айларында төменгі Боралдай шатқалында өңірлік парктің қызметкерлерімен бірлесіп жүргізген зерттеулерінің материалдарын 2016 жылы алып талдағанда қатты қанаттылар отрядының Барылдауық қоңыздар тұқымдасынан Қазақстанның Қызыл кітабына енген хош иісті әдемі барылдауық қоңызы (Calosoma sycophanta J. 1758 г ) тіркелгендігі белгілі болды. Сол сияқты Қаратау тау жотасы үшін бірінші рет қырғыз күңгірт барылдауық қоңызы (Amara kirghisica Kryzh. 1962 г ), клуги алагүлік қоңызы(Milabris klugi Red. 1850 г ), қысқа қанатты шапшаң қоңызы (Valgus hemipterus L. 1758) анықталды. Сол сияқты Оңтүстік Қазақстан үшін бірінші рет осы шатқалдан Симилис отыншы қоңызы (Saperda simmilis Laich. 1784 г ) табылды.

Ағымдағы жылы 9 наурызда парктің бас мекемесінде Алматыдағы Ботаника және фитоинтродукция институтының ғылыми қызметкері, б. ғ. к. Н. Е. Зверевтің қатысуымен кәдімгі пістенің екпелерін өсірудің агротехникасы мен оны бүршігінен теліп өсірудің әдістері туралы слайдттар арқылы көрсетіліп, ғылыми семинар өткізілді. Бұл ғылыми семинарға ғылым, ақпарат және мониторинг, орман және өсімдіктер дүниесін қорғау мен молайту, ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау, туризм, рекреациялық және экоағарту бөлімдерінің қызметкерлері қатысты.

Сол сияқты осы жылдың 23 мамырындаб. ғ. к. Н. Е. Зверевтің жетекшілігімен кәдімгі пістені бүршікпен қалқаншаны дайындау арқылы телу жұмыстарын жүргізуді практика жүзінде көрсетіп, оның технологиясындағы маңызды сәттерге көңіл аудару жөнінде айтылып семинар өткізілді. Семинарға ғылым, ақпарат және мониторинг, орман және өсімдіктер дүниесін қорғау, молайту бөлімдерінің мамандары қатысты.

Ағымдағы жылдың 3 маусымында облыстық әкімшілік ғимаратының мәжіліс залында ресейлік және қазақстандық ғалымдардың, ОҚО табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының, облыстық экология департаментінің басшыларының қатысуымен өңірлік табиғи парктің 2013-2015 жылдардағы жүргізген ғылыми жұмыстарының нәтижелері жөнінде кеңейтілген дөңгелек үстел өткізілді. Дөңгелек үстелде алда жүргізілетін ғылыми жұмыстардың бағыттары айқындалды. Бұл отырысқа республикалық және облыстық БАҚ өкілдері қатысып отырды.

Өңірлік парктің кеңсесінің жанындағы аумақтан өңірлік табиғи парктің интродукциялық ботаникалық учаскесін ұйымдастыратын орын белгіленіп, учаскенің жобасы әзірленді. Жоба бойынша аталған учаскеде өңірлік табиғи парктің аумағында сирек кездесетін мынадай сәндік және дәрілік өсімдіктерді өсіру көзделіп отыр: Северцов тауалғасы, Грейг қызғалдағы, Кауфман қызғалдағы, Көкшіл шиқылдақ, Алатау бәйшешегі, Колпаковский иридодиктумы, Северцов унгерниясы, Петунников бадамы. Көрсетілген өсімдіктердің тұқымдары мен пиязшықтары олардың табиғи популяциясынан зиян келтірілмей дайындалу жоспарлануда.

Ғылыми-зерттеу жұмыстарының жариялымдары.

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан, баспасөзде, журналда, жарияланды
1. Сақауова Г. Б, Төлеміс Е. Х	Өңірлік парктің Боралдай өңіріндегі кездесетін сирек өсімдіктердің таксономиялық құрамы мен ареалдық талдауы	М. Әуезов атындағы ОҚМУ ғылыми еңбектері, Шымкент №2(37) 2016 жылы, журналда жарияланды.
2. Мошқалов Б. М	Өңірлік табиғи парктің алғашқы үш жылдағы ғылыми жұмыстарының нәтижелері	Батыс Тәңір таудағы биологиялық алуан түрлілікті сақтау нәтижелері, (Сайрам-Өгем МҰТП-тің 10 жылдығына арналған халықаралық ғылыми практикалық конференция материалдары) Шымкент 2016 жыл
3. Есенбекова П. А. , Мошқалов Б. М. , Төлеміс Е. Х	Полужесткокрылые (Heteroptera)насекомые Сырдарья-Туркестанского ГРПП	­­­­ _//_
4. Төлеміс Е. Х, Наров М. А, Тажиева А. Д, Төре Н. Ж	Өңірлік парктің аумағындағы кейбір ерте гүлдейтін өсімдіктердің ерекшеліктері туралы	Перспективы мировой науки (материалы ХІІ международной научно-практической конференций 30. 07-07. 08. 2016 г, Англия г. Шефильд 2016)
5. Төлеміс Е. Х	Перспективы создания лесных культур фисташки настоящей в хребтах Боралдайтау Южного Казахстана.	Современное состояние выращивания фисташки в Узбекистане и перспективы развития. Материалы научно-практической конференций, посвященной 80 летию рождения д. сх. н. Черновой Г. М (06. 09. 2016г. Ташкент 2016 )
6. Мошқалов Б. М Жолдасов Ш. И	Итоги исследованиябиоразнообразия за 2013-2015 годы Сырдарья-Туркестанской государственном региональном природном парке Казахстана	Сохранение разно образия растительного мира в ботанических садах: традщии, современность, перспективы (материалы международный конференции посвященной 70 летнию центрального сибирского ботанического сада, Новосибирск 1-8 августа 2016 г
7. Төлеміс Е. Х, Наров М. А	Таксономические и ареалогическое характеристики важнейших видов лекарственных растений встречающихся регионе регионального природногол парка.	Материалы XII международной научно-практической конференции (Восточное партнерство)07-15 сентября2016 года Польша)
8. Есенбекова П. А Толемис Е. Х, Наров М. А, Тажиева А	Таксономический состав по фауне полужестко крылых (Heteroptera) Сырдарья-Туркестанского государственного регонального природного парка	Материалы XIIмеждународной научно-практической конференции (Перспективные разработки науки-техники 07-15 ноябрь 2016 г Польша)

Медиа жоспардың орындалуы.

Авторлар	Мақала атауы	Қайда, қашан баспасөзде, журналда, жарияланды
1. Төлеміс Е. Х	Боралдай өңірінің сирек кездесетін өсімдіктері – баға жетпес байлығымыз	«Атамекен КZ» газеті, Алматы қ № 3 (573) ақпан 1-15, 2016 жыл.
2. Наров М.	Өңірлік парк аумағындағы омыртқасыздардың зерттелу барысы	«Атамекен КZ» газеті, № 7 (244) 1-15 сәуір, 2016 жыл.
3. Төре Н.	Ерте гүлдейтін өсімдіктер	«Дөңгеленген дүние» 27. 04. 2016ж № ІХ
4. Тажиева А.	Новые проекты по воспроизводству животного мира	«Пульс Сайрама» 29. 04. 2016г №17.
5. Төлеміс Е. Х	Парктің ғылыми жұмыстарының нәтижелері	«Атамекен КZ» газеті, № 12- (573) 16-30. 06 2016 жыл.
6. Төлеміс Е. Х. Тажиева А.	Сырдария өзенінің балықтар әлемі	«Атамекен КZ» газеті, № 15- (252) 1-15. 08 2016 жыл.
7. Наров М.	Өңірлік табиғи парктің флорасын 2013-2015 ж. ж. зерттеу барысы	«Атамекен КZ» газеті, № 16- (253) 16-31. 08 2016 жыл.
8. Тажиева А.	Аң-құстарды қорғайық	«Мәртөбе» газеті, №37(6018) 09. 09. 2016 жыл.
9. Төре Н	Сирек және жойылу қаупі төнген жануарларды қорғайық	«Дөңгеленген дүние» газеті №42(498) 9қараша 2016ж

Бөлім меңгерушісі Төлеміс Е. ақпан айында «Отырар» телеарнасы арқылы «Өңірлік табиғи парктің қазіргі таңдағы атқарылып жатқан жұмыстары» бойынша сұхбат берді. Ал маусым айында аталған телеарна арқылы «Боралдай филиалының аумағында экотуризмді дамыту», парк бойынша өсімдіктер мен жануарлар әлемін зерттеу жөніндегі жұмыстар туралы жан-жақты сұхбат берді.

5. Қызметтік дала жұмыстарына іссапарлар.

1. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкер Наров М. ағымдағы жылдың 24-26 ақпан күндері Сырдария филиалында фенологиялық құбылыстарды бақылау, тіркеу, фотосуреттерге түсіріу, мемлекеттік инспекторларға қосымша нұсқаулық беру және түсіндіру мақсатында іссапарда болды.

2. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері Жанқонысова А. және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 24-26 ақпан күндері Боралдай филиалында фенологиялық құбылыстарды бақылау, тіркеу, фотосуреттерге түсіру, мемлекеттік инспекторларға қосымша нұсқаулық беру және түсіндіру мақсатында іссапарда болды.

3. Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ғылыми қызметкері А. Жанконсова және ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің бас маманы А. Тажиева мен б. ғ. к орнитолог-ғалым Е. Чаликованың жетекшілігімен ағымдағы жылдың наурыз айының 11-12 күндері аралығында Түркістан филиалында қызметтік іссапардаболды.

4. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкер Наров М. ағымдағы жылдың 14 наурыз күні Боралдай филиалында б. ғ. к. Николай Евгеньевич Зверевттің алып келген кәдімгі пістенің тұқымын Боралдай филиалындағы тұқымбаққа егу мақсатында барып, тұқымбаққа жауапты орман шеберлері М. Көлтаев, Қ. Жолдасов және директор орынбасары Н Аманқұловтың қатысуларымен себілді.

5. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері Тажиева А. және кіші ғылыми қызметкер Төре Н. ағымдағы жылдың 20-21 сәуір күндері Боралдай филиалында гүлдеп жатқан өсімдіктердің гербарйін жинау және фенологиялық құбылыстарды бақылау, тіркеу, фотосуреттерге түсіру мақсатында іссапарда болды.

6. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкері Наров М ағымдағы жылдың 20-21 сәуір күндері Боралдай филиалында гүлдеп жатқан өсімдіктердің гербарйін жинау және фенологиялық құбылыстарды бақылау, тіркеу, фотосуреттерге түсіріу мақсатында іссапарда болды.

7. Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ғылыми қызметкері А. Тажиева, б. ғ. к. Г. Сақауованың қатысуымен ағымдағы жылдың 28-30 сәуір күндері аралығында далалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге, гербарий жинау мен фенологиялық бақылаулар жүргізу мақсатында Боралдай филиалында қызметтік іссапардаболды.

8. ҒАМ бөлімінің аға ғылыми қызметкері Наров М. ағымдағы жылдың 24-26 мамыр күндері Боралдай филиалына Ресей ғалымдарымен өсімдіктердің фенологиялық даму фазаларын бақылау және көктемгі гүлдеген өсімдіктердің гербарийлерін жинау, тәжірибе алмасу мақсатында іссапарда болды.

9. ҒАМ бөлімінің меңгерушісі Е. Төлеміс б. ғ. к. П. А. Есенбекованың жетекшілігімен ағымдағы жылдың 10-12 маусым күндері Сырдария филиалында омыртқасыздардың құрамына мониторинг жүргізу мақсатында іссапарда болды.

10. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері Тажиева А. , кіші ғылыми қызметкер Төре Н. және «Ботаника және фитоинтродукция институтының» қызметкерлерімен бірлесіп тәжірибе алмасу мақсатында, өсімдіктер флорасы бойынша далалық зерттеу жұмыстарын жүргізуге және гүлдеп жатқан, жеміс салу фазасындағы өсімдіктердің гербарйін жинау мақсатында ағымдағы жылдың 07-09 маусым күндері Боралдай филиалында іссапарда болды.

11. ҒАМ бөлімінің ғылыми қызметкері Тажиева А. , кіші ғылыми қызметкер Төре Н. және «Ботаника және фитоинтродукция институтының» ғылыми қызметкері б. ғ. к. Н. Е. Зверевтің жетекшілігімен кәдімгі пісте ағашына бүршікпен телу жұмыстарын жүргізу мақсатында ағымдағы жылдың 22-23 маусым күндері Боралдай филиалында іссапарда болды.

Алматыдан «Ботаника және фитоинтродукция институтында» стратификациядан өткен кәдімгі пістенің 100 дана тұқымы ғылыми тәжірибе ретінде әкелініп полиэтилен қапшығында жабық тамырлы әдіспен өсіру үшін Боралдай филиалына беріліп, бұл тәжірибе қолға алынып пісте тұқымдары полиэтилен қапшықтарға себілді. Олардың өсіп-дамуы бақылануда.

2013 жылы ұйымдастырылған өңірлік табиғи парктің Ғылыми-техникалық кітапханасының кітап қоры 2016 жылдың аяғында675-данаға жетті, алдағы уақытта да кітаптар қоры толықтыру жұмыстары жалғастырылатын болады.

Гербарийлер 1250 данаға жеткен, алдағы уақытта да гербарий жинау жұмыстары жүргізіледі. Омыртқасыз жануарлар коллекциясы 550 данадан жинақталған.

6. Жоғары оқу орындары мен басқа мекемелермен жүргізілген жұмыстар.

2016 жылдың басынан Сырдария-Түркістан өңірлік табиғи паркінің ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында төмендегі ЖОО және ғылыми зерттеу мекемелерімен байланыс орнатылып, ғылыми ынтымақтастық жалғасуда.

1. Кузбасс ботаникалық бағы (Ресей).

2. РҒА Сібір бөлімінің адам экологиясы институты (Ресей).

3. Орталық Сібір ботаникалық бағы. Новосибирск қаласы (Ресей).

4. Томск мемлекеттік университеті (Ресей).

5. Өзбекстанның сәндік бау шаруашылығы мен орман шаруашылығы республикалық ғылыми өндірістік орталығы (Ташкент).

6. Халықаралық «Фитохимия» ғылыми-өндірістік холдингісі (Қарағанды қаласы).

7. ҚР БҒМ «Ботаника және фитоинтродукция институты» (Алматы қаласы).

8. «Терра» дистанциялық байқап көру орталығы және «ГИЖ» ЖШС (Алматы қаласы).

9. Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі (Шымкент қаласы);

10. Қаратау табиғи қорығы (Кентау қаласы).

11. М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті (Шымкент қаласы).

12. «Мирас» Университеті (Шымкент қаласы).

13. ҚР БҒМ «Зоология» институты (Алматы қаласы).

аймақтық әлеуметтік

14. Аймақтық әлеуметтік инновациялық университеті (Шымкент қаласы).

Қыркүйек айының соңында Шымкент аймақтық әлеуметтік

инновациялық университетінің ғылым факультетінің бірінші курсының 28 студенті өңірлік табиғи парктің өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің биологиялық алуантүрлілігі туралы мәліметтері мен жүргізіліп жатқан ғылыми жұмыстар туралы ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің ұйымдастырылған лекциясын тыңдап, берген деректермен танысып кетті. Осы университеттің бітіретін 4 студентіне «Кәдімгі пістенің биологиялық және экологиялық ерекшеліктері», «Соғды шағанының Боралдай өңірінде таралуы», «Регель алмұртының Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінің аумағында сақталуы», «Сиверс алмасының Боралдай өңірінде өсіп-дамуы жағдайы» деген тақырыптар бойынша дипломдық жұмыстарына кеңестер берілді.

7. Ғылыми Конференцияларға қатысу.

1. Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің аға ғылыми қызметкері М. Наров Астана қаласында 13-14 сәуір 2016 жылы өткен «Көгалдандыру мен тұқымбақ шаруашылығының қазіргі таңдағы үрдістері» ІІ Халықаралық ғылыми-тәжірибелі конференциясына қатысты.

2. Өңірлік табиғи парктің бас директоры Б. М. Мошқалов ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің ұйымдастыруымен Чехия мамандарының қатысуымен 2016 жылғы 14 сәуірде Астана қаласында өткен «Аңшылық шаруашылығын дамыту арқылы жануарлар дүниесін тұрақты басқару» тақырыбындағы дөңгелек үстелге қатысты.

3. Шымкент қаласында 2016 жылы 21 мамырда өткен Сайрам-Өгем МҰТП-нің құрылуының 10 жылдығына арналған «Батыс Тәңіртауындағы биологиялық алуантүрлілікті сақтау мәселелері» тақырыбында өткен Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға өңірлік парктің бас директорының орынбасары Асқаров М. және ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің меңгерушісі Төлеміс Е. Х. қатысты. Конференцияда Төлеміс Е. Х. Өңірлік табиғи парктің алғашқы үш жылдағы ғылыми жұмыстарының нәтижелері туралы баяндама жасады.

4. Талдықорған қаласында 2016 жылы 27 мамырда өткен «Қазақстанның жабайы алмалары әлемдегі алмалардың атасы» Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясына өңірлік табиғи парктің бас директоры Б. М. Мошқалов пен парктің маманы Ахметов А. Қатысты.

5. Ресейдің Новосибирск қаласында 2016 жылдың 1-8 тамызда өткен Орталық Сібір ботаникалық бағының 70 жылдығына арналған «Ботаникалық бақтарда өсімдіктер дүниесінің алуан түрлілігін сақтау» тақырыбында өткен Халықаралық ғылыми конференцияға өңірлік парктің бас директоры Мошқалов Б. және Боралдай филиалының орман қорғау инженері Жолдасов Ш. қатысты. Конференцияда «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркінде 2013-2015 жылдары биологиялық алуан түрлілікті зерттеудің қорытындылары» жөнінде баяндама жасалды.

6. Өзбекстанның Ташкент облысындағы Дархан ауылындағы 2016 жылы 6 қыркүйек өткен «Өзбекстанда кәдімгі пістенің өсірудің қазіргі таңдағы жағдайы және даму перспективалары» тақырыбында өткен республикалық ғылыми- практикалық конференцияға өңірлік парктің ғылым, ақпарат және мониторинг болімінің меңгерушісі Төлеміс Е. Х қатысты. Конференцияда «Оңтүстік Қазақстанның Боралдайтау жоталарында кәдімгі пістенің мәдени екпелерін жасаудың перспективалары» жөнінде баяндама жасалды.

7. Бас директордың ғылым жөніндегі орынбасары Б. А. Баймұратов 24-25 қазанда Алматы қаласында өткен ГЭФ-ПРООН-ҚР Үкіметі жобасы ұйымдастырған «Ғаламдық маңызы бар экожүйелері экологиялық және әлеуметтік-экономикалық функцияларын сақтау мақсатында тұрақты басқару» тақырыбындағы семинарға қатысты. ЕҚТА-дағы биологиялық алуан түрліліктің қазіргі жағдайы талқыланды.

8. 9-10 желтоқсанда Арал қаласындағы Барса-Келмес табиғи қорындағы өткен «Экологиялық желілерді дамыту мен түрлерді орнықты басқару жолымен биологиялық алуантүрлілікті , сақтау» тақырыбындағы республикалық конференцияға туризм және экоағарту бөлімінің меңгерушісі Н. Джумағұлова қатысты.

8. Ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің құрал-жабдықтармен, саймандармен қамтамасыз етілуі.

Бөлімге бір дана 2014ж фотоаппарат бекітілген. Үш дана микроскоп бар, сол сияқты филиалдарға бір данадан микроскоп бекітілген. Үш филиалдағы 14 фенологиялық алаңдарға әрқайсысына психометрлік гигрометр, ауа, топырақ температурасын өлшейтін термометрлер берілген. Үш жаңбыр өлшейтін стакан, желдің бағытын анықтайтын үш анемометр алып берілген. Бір дана лупа (үлкейткіш шыны), бір дана түптеу машинасы бар. Екі дана компьютер бір принтерімен бекітілген. Жаңадан ұйымдастырылған ботаникалық интродукциялық учаскеге 5 дана күрек, 2 дана қол арба, 4 дана қол тырмасы, 4 дана айыр, 4 дана шелек, 2 дана кетпен, 2 дана дәрілерді бүркігіш, 3 дана бау қайшысы сияқты құрал- саймандар алынды. Учаскеде қолдануға 2 кг суперфосфат, 4 кг калий хлор аралас тыңайтқыштар мен 0, 2л ураган гербициді дайындалып қойылды. Сонымен қатар бөлімнің есебінде 8 дана психометрлік гигрометр бар.

 

 

Ғылыми жұмыстардың 2016 жылғы салыстырмалы негізгі көрсеткіштері

р/с	Көрсеткіштер	2014 ж	2015ж	2016ж
1	Өсімдіктер дүниесі бойынша анықталған тізбедегі түрлер саны	367	456	577
2	Омыртқасыздар бойынша анықталған тізбедегі түрлер саны	102	153	162
3	Тізбеге жаңадан қосылған өсімдіктер мен омыртқасыздардың түрлер саны	4	53	21
4	Шетелдерде жарияланған ғылыми мақалалар саны /олардың жалпы мақалалар санындағы үлесі: %	1/17	6/60	5/62, 5

Бас директордың орынбасары М. Асқаров

ҒАМ бөлімінің меңгерушісі Е. Төлеміс

 

 

 

 

 

 

 

2015 жылғы ғылым, ақпарат және монитроинг бөлімінің 

атқарған жұмыстары бойынша Боралдай тауында тізімге көрсетілмеген 52 өсімдіктердің түрлері тіркелді

Қазіргі таңда «Сырдария-Түркістан мемелкеттік өңірлік паркі» КММ-ң қызметкерлерімен бірлесе б.ғ.к Г.Б.Сақауованың жетекшілігімен Боралдай өңірінде кездесетін 68 тұқымдасқа, 252  туысқа  жататын 456 өсімдіктердің тізбесі жасалды. Өңірлік парктің аумағында осы жылы зерттеу жүргізген. Қаратау бочанциевиясы, қаратау жұлдызшөбі, қара хейлант, үлкен жапырақты көбеңқұйрық, қаратау түйесіңірі, шымған сарғалдағы, қаратау бетегесі, қаратау шөлмасағы, регель рафидофитоны, шренк тобылғытүсі сияқты сирек, эндемдік өсімдіктердің өсіп жатқан жаңа орындары, теңіз деңгейінен биіктіктері нақтыланды. Сондай-ақ 2015 жылы  Томск университетінің ғалымы, профессор А.Л. Эбельдің және б.ғ.к., Иващенко А.А.  қатысуларымен Боралдай филиалында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілген. Ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында көптеген өсімдіктердің гербарилері жиналып, оларға сараптама және түрлерін анықтау жұмыстары жүргізілді. Түрлерін анықтау жұмыстары кезінде өсімдіктердің гүлдері, жапырақтары, сабақтары және тамырлары арқылы зерттеу жұмыстары атқарылды. Өсімдіктердің түрлерін анықтау жұмыстарына  «Сырдария-Түркістан мемелкеттік өңірлік паркі» КММ-де 2014 жылы Бораладй таулырындағы өсімідктер түрлерінің қысқаша анықтамалық кітапшасы қолданылды. Соның нәтижесінде қазіргі таңда Боралдай тауы үшін жасаған тізімде бұрын көрсетілмеген 52 өсімдіктердің түрлері тіркелді. Бұл жаңа түрлер негізінен Крестгүлділер, Бұршақтар, Қалампырлар, Айлаулықтар, Сарғалдақтар, Астықтар, Қияқөлеңдер сияқты тұқымдастарда шоғырланған. Оның зерттеуі бойынша бұл аймақта түтікті өсімдіктердің 72 тұқымдасқа жататын 450 түрі өсетіндігі анықталды.

Виды растений	Популяции
	1	2	3	4	5	6	7	8
Acer semenoviiRegel et Herd.	+	+		r	r
Achillea biebersteiniiAfan.						+	+
Achillea filipendulinaLam.		+			+	+
Acroptilon australeIljin						+
Adonis parviflorus  Fisch. ex DC.		r				+
Alcea nudiflora(Lindl.) Boiss.		+			+	+
Allium barzsczewskiiLipsky							r	+
Amygdalus petunnikowiiLitv	+		+	+	+
Anemone petiolulosaJuz.		+		+	+
Anisantha tectorum(L.) Nevski	2
Armeniaca vulgariaLam.	1
Artemisiadracunculus L.						+	+
ArtemisiakaratavicaKrasch. et Abol.	+	1		+	+	+	+
Arum korolkowiiRegel								+
AstragalusneolypskianusM.Pop.						+		+
Astragalus sewerzowiiBunge						+		+
Atraphaxis spinosaL.			+				+
Atraphaxis virgata(Regel) Krasn.								+
Bromopsis inermis(Leyss.) Holub	1
Buglossoides tenuiflora(L. f.) I.M.Johnst.		+	+	+	+	+	+
Bunium setaceum (Schrenk) H.Wolff								+
Calamagrostis epigeios(L.) Roth	1			+	+
Carduus crispusL.						+
Centaurea ibericaTrev.	+	2	1					+
Centaurea ruthenicaLam.				+	+
Cerastium inflatumLink.						+	+	+
Cerasus erythrocarpaNevski	+		r	+	+
Corydalis ledebourianaKar. et Kir.							+
Crataegus ponticaC.Koch,	+
CrataegussongoricaC.Koch,	+			+	+
CrataegusturkestanicaPojark.	+						+
Crupina vulgarisCass.			+	+	+		+
Elytrigia repens(L.) Nevski							+	+
Ephedra equisetinaBunge	+						+	+
Eremostachys karatavicaPavl.			r			+	+
Eremurus lactiflorusB.Fedtsch.		+	+	r	r		+	+
Eremurus regeliiVved.						+
Euphorbia rapulumKar. et Kir.								+
Euphorbia sewerzowiiHerd. ex Prokh						+
Ferula ceratophyllaRegel et Schmalh.			+	+	+
Ferula karatavicaRegel et Schmalh.							+
Ferula tenuisectaKorov.		1	+
Filago arvensisL.
Gagea bulbifera(Pall.) Roem. et Schult.			+	+	+
Gagea olgaeRegel								r
Galium aparineL.			r	+	+	+
Geranium schrenkianumTrautv. ex Pavlov			+	+	+
Geranium transversaleKar. et Kir.						+	+	+
Haplophyllum latifoliumKar. et Kir.							+
Hedysarum severzoviiBunge								+
Hordeum bulbosumL.	1	+	+	1	1	+	+
Hypericum scabrumL.						+	+
Inula macrophyllaKar. et Kir.		+				+	+
Ixiolirion tataricum(Pall.) Herbst							+
Jurinea suffruticosaRegel.		+		+	+
Korolkowia sewerzowiiRegel,								+
Lamium amplexicauleL.			r					+
Lathyrus tuberosusL.			+
Leonurus turkestanicusV.Krez. et Kuprian.						+
Lepidolopha karatavicaPavl.	+		+	+	+		+	+
Ligularia heterophyllaRupr.		+
Medicago lupulinaL.							+
Milium vernaleM.Bieb.,			+				+
Minuartia meyeri (Boiss.) Bornm.							+
Neuroloma australe(Pavl.) Botsch.			r
Onobrychis grandisLipsky			+			+	+
Oxytropis ornataVved.							+
Papaver pavoninumSchrenk,							+
Phleum paniculatumHuds.			+
Phlomis salicifoliaRegel						1	+
Piptatherum songaricum(Trin. et Rupr.)Roshev. ex E.Nikit.	+
Pistacia veraL.				+	+
Poa angustifoliaL.		1			+
Poa bulbosaL.		2	+		+	+	+
Potentilla bifurcaL.	+		+	+	+
Potentilla tianschanicaTh. Wolf								+
Prangos ornata  pabularia Lindl.						+	+	+
Pseudoeremostachys sewerzowii(Herd.) M.Pop.			r					+
Pseudosedum karatavicumBoriss.								+
RanunculusregelianusOvcz.		r		r	r	+		+
Rheum maximowicziiLosinsk.		+		+	+
Rhinopetalum stenantherumRegel								+
Rindera echinataRegel			+	+	+
Roemeria refracata(Stev.) DC.							+
Rosa beggerianaSchrenk						+
Scandix pecten-veneris L.			+		+		+	+
Schrenkia congestaKorov.			+				+
Scuttelaria karatavicaJuz.						+
Solenanthus circinnatusLedeb.							+
Spiraea hypericifoliaL.	1					+	+
Spiraeanthus schrenkianus	+	1	+	+	+	2	1
Stellaria media(L.) Vill.							r
Stroganowia robustaPavl.								+
Thalicthrum isopyroidesC.A.Mey.		r
Thlaspi ceratocarpum(Pall.) N.Busch							+
Tulipa bifloriformisVved.			r
Tulipa greigii  Regel			+	+	+	+		+
Turgenia latifolia(L.) Hoffm.						+
Valeriana chionophilaM.Pop. et Kult.			+	+			+	+
Zizphora clinopodioidesLam.						+

Anchusa italica Retz. -  Анхуза итальянская

Trichodesma incanum (Bunge) DC - Триходесма седая

Salvia sclareaL. – Шалфей мускатный

Ligularia heterophyllaRupr.– Бузульник разнолистный

 

Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі Боралдай филиалында көктем мезгіліндегі ең алғашқы гүлдейтін өсімдіктер түрі

Альберт Торсылдағы, Леонтица альберта (эндемді өсімдік)

Карелин ринопеталюмы, Ренипеталум Карелиана

Сағақты желайдар,Ветренница Черешочковая

Северцов Айдаршөбі, Хохлатка Северцова (қызыл кітапқа енген)

 

 

Читать далее

Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімі

Подробности статьи

Бұхар бұғылары

Сырдария өзенінің жайылмасында бұхар бұғысын сақтау және өсімін молайту жөніндегі Түркістан питомнигінде бұл жануардың саны 2001 жылы 9 данадан  2012 жылы 65 данаға дейін өсті. Ал, парк құрылған жылдан бастап 2021 жылдың 22 желтоқсанына дейін 191 бұғыға дейін өсіріліп,               күтіп-бапталуда.

Түркістан тұқымбағындағы бұхар бұғыларының мәлімет

Туған жылы	Ішкі қоршау   (Вольер)				Еркіндікте жүргені				Жалпы жиынтығы
	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер	Барлы- ғы	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер	Барлы- ғы
Түркістан филиалы
2013	13	23	-	36	16	13	-	29	65
2014	15	27	-	42	20	19	-	39	81
2015	20	34	-	54	24	25	-	49	103
2016	26	37	-	63	33	30	-	63	126
2017	34	44	-	78	35	33	-	68	146
2018	34	45	-	79	36	35	-	71	150
2019	34	49	-	83	36	39	-	75	158
2020	34	49	10	93	36	39	6	81	174
2021	32	48	14	94	36	39	14	89	183
Сырдария филиалы (Шөгірлі бұғылар тұқымбағы)
2021	4	4	-	8	-	-	-	-	8
Барлығы	36	52	14	102	36	39	14	89	191

Заңсыз аң аулау мен заңсыз ағаш кесу оқиғаларның түсіндірме жазбасы

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-нің аумағында сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту барысында (заңсыз аң аулау, заңсыз ағаш кесу, ЕҚТА жеріне заңсыз кіру және басқа да) заңсыздықтардың жолын кесу мақсатында, жергілікті құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қатыстыра отырып, бірлескен арнайы рейдтер ұйымдастыру нәтижесінде бөлім мамандары мен филиалдардың мемлекеттік инспекторлары тарапынан сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту мақсатында жыл басынан жалпы 135 рет рейдтік тексеру жұмыстары жүргізіліп, оның ішінде құқық қорғау органдарымен 26 рет рейдтер ұйымдастырылды. Ұйымдастырылған рейдтер барысында 126 заң бұзушылықтар анықталды. Анықталған заңбұзушылықтар ішінде 9 оқиға ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу және зақымдау бойынша қылмыстық істер қозғалды. Заңсыз аң аулаудың 19 оқиғасы, басқа да орман заңдылықтарын бұзу 14 оқиғасы, ЕҚТА ережесін бұзудың 84 оқиғасы анықталды.

Барлығы 115 оқиға бойынша 1248,0 мың теңге көлемінде айыппұл салынып, оның 109 азаматтан 932,6 мың теңгесі өндірілген. Қалған әкімшілік айыппұлдарды өндіру жұмыстары жүргізілуде.

Келтірілген залал бойынша барлығы 13 оқиғаға 76,1мың теңге талап арыз беріліп, 7 оқиға бойынша 51,2 мың теңгесі өндірілген, қалған оқиғалар бойынша келтірілген залалдарды өндіру жұмыстары жүргізілуде.

ЕҚТА жерінде анықталған аң аулаудың 3 оқиғасына сот шешімдерімен 70 АЕК-тен, 1 оқиғасына 49 АЕК айыппұл салынып, 2 азаматты 2 жылға аң аулау құқығынанайырған. 2 шақырым қорғау аймағында 13 оқиғаға 5 (бес) АЕК-тен айыппұл салынған.

Аң аулау оқиғалары бойынша 1 дана «ВЕПРЬ-01» 7,62х54 калибрлі ТТ -2803 аңшы мылтығы,3 дана 12 калибрлі аңшы мылтығы, 1 дана 16 калибрлі аңшы мылтығы, 1 дана «PULSAR»үлгісіндегі түнде көретін дүрбі, 2 дана аңшы пышағы, 1 дана аңшы пышағының қабы, 1 дана мұзтескіш, 6 дана диаметрі 20 мм труба, 6 дана диаметрі 38 мм труба, 1 дана орындық, 2 дана оқшантай (потрантаж), 51 дана оқ дәрі сот шешімімен мемлекет пайдасына тәркіленді.

Анықталған 9 заңсыз ағаш кесу оқиғалары бойынша сот шешімімен 11,3 текше мерт ағаш және 9 дана темір балта тәркіленіп, 3 азаматты 150 сағаттан, 1 азаматты 200 сағатқа қоғамдық жұмысқа тартылып, 1 оқиғаға сот шешімімен 56725 теңге айыппұл салынып, 1 оқиғасы Шардара аудандық сотының шешімімен тоқтатылған. 25.12.2017 жылы анықталған заңсыз ағаш кесудің 3 оқиғасы бүгінгі таңда сотқа жолданды.

Сұғанақтыққа қарсы күрес бойынша және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өсімдіктер және жануарлар дүниесі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 25.06.2017 жылғы №73-VI Заңын жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің өкілетті кейбір заңнамалық актілеріне түзетулер енгізілген жаңа нормативтік құқықтық актілері филиалдарға жұмыс жүргізу үшін жолданып, республикалық, облыстық, жергілікті газеттерде жалпы 50 мақала шығарылып, радио және телевидениеден 5 рет хабар берілген. ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінен бүгінгі таңда БАҚ-на 5 мақала шығарылды.

Бұхар бұғылары тұқымбағында 2017 жылдың 22 желтоқсанға дейін яғни бүгінгі таңға жалпы саны 146 бас бұхар бұғылары күтіп бапталуда. Олардың 78 бас ішкі қоршауда (волер), қалған 68 басы қоршалған аумақта. Биылғы алынған төлдер 20 бас.

Бұхар бұғылары мен басқа да аң құстардың бас санының түгелділігі филиал басшылары мен мамандар тарапынан тұрақты қатаң қадағалануда. Өсіп-өнуіне бақылау жасау мақсатында, бұғылардың және аң-құстардың тіршілігі, фотофиксаторлар арқылы суреттерге түсірілуде

Орман қоры жерінде анықталған заң бұзушылықтар туралы ақпарат

№	Көрсеткіштердің атауы	Өлшем бірлігі	Жыл басынан бері
1	Жүргізілген рейд	саны	135
2	Анықталған заң бұзушылық саны, оның ішінде:	оқиға	126
2.1	Балық ресурстарын және басқа да су жануарларын заңсыз аулау және пайдалану бойынша	оқиға
2.2	Заңсыз аң аулау бойынша	оқиға	19
2.3	Өсімдіктерді қорғау, оның ішінде ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу, зақымдау бойынша	оқиға	9
2.4	Басқа да заң бұзушылықтар	оқиға	98
3	Айыппұл салынды	мың. теңге	1248,0
4	Айппұл өндіріліп алынды	мың. теңге	932,6
5	Залал келтірілді	мың.теңге	76,1
6	Залал өндірілді	мың.теңге	51,2
7	Үгіт-насихат жұмыстары, оның ішінде:
7.1.	лекциялар мен семинарлар	рет/адам саны	163 / 1335
8	БАҚ-та жарияланды, оның ішінде:	рет	296
8.1.	мақалалар	рет	266
8.2.	телеарналарда	рет	30
8.3.	үнпарақтар тарату	дана	5530

 

Биотехникалық іс-шаралар туралы жазбаша түсіндірме

Аңдарғастационарлыжем-шөпсалатынорындардайындау:Боралдай филиалында 6 дана, Сырдария филиалында 6 дана, Түркістан филиалында 6 дана, барлығы 18 дана 200,0 мың теңгеге жасалып, орнатылды.

Құс ұяларын жасату және орнату: Сырдария филиалында 20 дана, Түркістан филиалында 20 дана, Боралдай филиалында 51 дана, барлығы 91 дана ЕҚТА аумақтарына 91,0 мың теңгеге жасалып, орнатылды.

Аңдарды азықтандыру, тұз дайындау: Боралдай филиалында 553 кг, Сырдария филиалында 474 кг, Түркістан филиалында 473 кг, барлығы 1500 кг тұз жабайы аңдарға 49,5 мың теңгеге дайындалып, берілді.

Жем және бақша өнімдерін дайындау:Боралдай филиалына 500 кг, Сырдария филиалына 500 кг, Түркістан филиалына 500 кг, барлығы 1500 кг жем арнай астауларға дайындалып берілді. Жұмсалған қаржы көлемі 69,0 мың теңге.

Биотехникалық іс-шаралар туралы мәлімет

№	Іс-шаралар	Өлшем бірлігі	Жылдық жоспар		Орындалғаны
			Көлемі	Қаржы, мың теңге	Көлемі	Қаржы, мың теңге
1	Аңдарғастационарлы жем-шөп салатын орындар дайындау	дана	18	200,0	18	200,0
2	Шөп дайындау және жинақтау	кг	0	0	-	-
3	Аң құстарға шөп тастайтын орындарды дайындау	дана	0	0	-	-
4	Құс ұяларын жасату және орнату	дана	91	91,0	91	91,0
5	Аңдарды азықтандыру, тұз дайындау	кг	1500	49,5	1500	49,5
6	Тұз салатын орындар белгілеу	дана	0	0	-	-
7	Жем дайындау	дана	1500	69,0	1500	69,0
	Жиынтығы:			409,5		409,5

Санақ жұмыстары

Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи парк аумағында мекендейтін, және қоныс аударатын жабайы аң-құстарды есепке алу жұмыстары ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылы 1 наурыздағы ҚР аумағында жануарлар түрлерін есепке алуды жүргізу жөніндегі біріңғай мемлекеттік әдістемелік нұсқаулыққа сәйкес №25-03-01/82 бұйрығын басшылыққа алып, Өңірлік табиғи парктің 19.09.2017 жылғы № 110-Ө бұйрығы шығарылып парк аумағында 2017 жылғы күзгі санақ жұмыстары жүргізілді.

Күзгі санақ жұмыстары өңірлік парктің барлық аумағында аталған әдістемелік нұсқауларға сәйкес негізгі аңдар мен құстар бойынша тиісті мамандардың қатысуымен нәтижелі талқыланды.

Өңірлік парк аумағында біршама жабайы аң-құстардың бас санының өскендігі төмендегі кестеде байқалады.

№	Аң-құстар	2016 жыл	2017 жыл
1	Қаратау арқары	65 бас	76 бас	11 басқа өскен
2	Сібір елігі	68 бас	78 бас	10 басқа өскен
3	Қабан	241 бас	274 бас	33 басқа өскен
4	Қырғауыл	4990 бас	5670 бас	680 басқа өскен

Парк аумағында 2017 жылдың көктемгі жабайы аң-құстарға жүргізілген санақ жұмыстарының қорытынды ЕСЕБІ

ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылы 1 наурыздағы ҚР аумағында жануарлар түрлерін есепке алуды жүргізу жөніндегі бірыңғай мемлекеттік әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес №25-03-01/82 бұйрығын басшылыққа алып, Өңірлік парктің 16.03.2017 жылғы №32-ө бұйрығы шығарылып Сырдария - Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі- аумағындағы жабайы жануарлардың 2017 жылғы көктемгі санақ жұмыстары жүргізілді.

Ағымдағы жылда жануарлар дүниесін есепке алу жөнінде «Сырдария- Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» - Оңтүстік Қазақстан облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясымен бірлескен іс-шаралар мен жануарлар санын есепке алу жоспары бекітілді.

Бірлескен жоспардың негізгі мақсаты – өңірлік парк аумағында жануарлардың санақ жұмысын бірыңғай мемлекеттік әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес жүргізілуін қамтамасыз ету, Өңірлік парк мамандары мен филиалдардың аң-қорғау инженерлерімен іс-тәжірибе алмасу,мемлекеттік инспекторларға санақ жұмысын жүргізудің оңтайлы әдістемелері туралы оқу-жаттығу жұмыстарын үйрету, жануарлардың миграциялық картасын, суаттар мен жайылым алаңдарының сызбасын бірлесіп жасау болып табылады.

Көктемгі санақ жұмыстары өңірлік парктің барлық аумағында аталған әдістемелік нұсқауларға сәйкес негізгі аңдар мен құстар бойынша тиісті мамандардың қатысуымен нәтижелері талқыланды.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Өңірлік табиғи парк аумағында әдістеме бойынша көктемгі санақтың атқарылған жұмысы

Сырдария- Түркістан МӨТП-ның жалпы жер көлемі 119978,418 га.

Сырдария- Түркістан МӨТП негізінен 3 филиалға бөлінген олар: Боралдай,

Сырдария, Түркістанфилиалдары болып табылады.

1) Боралдайфилиалының жалпы орман қарау айналымдарының саны- 15, жалпы жер көлемі- 36255 га, орманшылыққа бөлінбеген.

Санақ жұмысы

2) Сырдария филиалының жалпы орман айналымдарының саны – 44, жалпы жер көлемі- 58890,92 га. Сырдария филиалы 4 орманшылыққа бөлінеді:

а) Байырқұм орманшылығы, айналым саны (14) он төрт орман айналымдары № 20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33. Жалпы жер көлемі 24093,44 га

ә) Отырар орманшылығы, айналым саны (10) он

№ 10,11,12,13,14,15,16,17,18,19. Жалпы жер көлемі 10445 га

б) Тақыркөл орманшылығы, айналым саны (9) тоғыз. Орман айналымдары № 1,2,3,4,5,6,7,8,9. Жалпы жер көлемі 8513,97 га

в) Шардара орманшылығы, айналым саны (11) он бес. Орман айналымдары № 34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44. Жалпы жер көлемі 13082 га.

Санақ жұмысы

3) Түркістанфилиалының жалпы орман қарау айналымының саны-25, жалпы жер көлемі- 23832,498 га, Түркістан филиалы 3 орманшылыққа бөлінеді:

а)Балтакөл орманшылығы, айналым саны (8) сегіз. Жалпы жер көлемі 8476га

ә) Қызылшаруа орманшылығы, айналым саны (6) алты. Жалпы жер көлемі 4998 га

б) Шәуілдір орманшылығы, айналым саны (11) он бір.жалпы жер көлемі 11952 га

Санақ жұмысы 2 кезеңге бөлініп, әр филиалға жеке-жеке жүргізілді.

Боралдай филиалы бойынша:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 1 наурыздағы 25-03-01/82 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының аумағында жануарлар түрлерін есепке алуды жүргізу жөніндегі нұсқаулық» негізінде Бас мекеменің 16.03.2017 жылғы №32-ө бұйрығына сәйкес Парк аумағында мекендейтін және ҚР Қызыл кітабына енген, жойылып кету қаупі бар және басқа да аңшылық маңызы бар аң-құстардың есебі жүргізілді. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда көктемгі аң-құстардың есебі сондай-ақ орманда заң бұзушылықтардың алдын алу және болдырмау іс шараларын күшейтуге байланысты рейдтер мен тексерулер бірге атқарылды. Санақ жүргізген жерлер Боралдай филиалының Бас Боралдай, Ақбастау, Тұра үстіндегі жайлау, Асан жайлау, Кіші Боралдай, Улкен Боралдай өзендері бойы, Ақтасты бұлақ, Қарасай, Сүңгі, Теректі, Аққуыс, Аяқ сүңгі, Орта сүңгі айналымдарында «ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің» бас маманы Қ.Оразымбетов Боралдай филиалының аң қорғау инженері Ш.Жолдасов, орман шебері Н.Битасов мемлекеттік инспекторлар С.Жолдасов, А.Жүзтаев, А.Құдайбергенов, Е.Қорабаев, Б.Сәрсенбаев, Ә.Даулетбақов, Ғ.Оспанов қатысты.

№ 1,2,3,4,5,6,7 ші суреттерден көруге болады.

Санақ қорытындысы төмендегі № 1 кестеде келтіріліп отыр.

№1кесте

№	Санақ жүргізілген аң-құстардың атаулары	Аң-құстардың саны
р/с	Сүтқоректілер	анықтал мағаны	оның ішінде:
			аталық	аналық	төлі	барлығы
1	2	3	4	5	6	7
1	Қаратау арқары	Х	24	25	23	72
		Х%	38,4	41,5	20	100%
2	Сібір елігі	Х	26	29	21	76
		Х%	41,1	42,6	16,9	100%
3	Қасқыр	Х	Х	Х	Х	27
4	Шиебөрі	Х	Х	Х	Х	60
5	Түлкі	Х	Х	Х	Х	35
6	Борсық	Х	Х	Х	Х	57
7	Жайра	Х	Х	Х	Х	44
8	Тас сусары	Х	Х	Х	Х	26
ҚҰСТАР
1	Кекілік	Х	Х	Х	Х	1050
2	Шіл	Х	Х	Х	Х	170
3	Кептер	Х	Х	Х	Х	750
4	Бүркіт	Х	Х	Х	Х	24
5	Құтан	Х	Х	Х	Х	80
6	Жапалақ	Х	Х	Х	Х	140
7	Үкі	Х	Х	Х	Х	40
8	Сауысқан	Х	Х	Х	Х	310
9	Қара қарға	Х	Х	Х	Х	710
10	Бөдене	Х	Х	Х	Х	190
11	Сарыжағал сарыторғай	Х	Х	Х	Х	110
12	Айдарлы бозторғай	Х	Х	Х	Х	286
13	Көк қарға	Х	Х	Х	Х	186

1- сурет 2-сурет

3-сурет

4 – сурет

5-сурет

6-сурет

7-сурет

Сырдария филиалы бойынша.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 1 наурыздағы 25-03-01/82 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының аумағында жануарлар түрлерін есепке алуды жүргізу жөніндегі нұсқаулық» негізінде Бас мекеменің 16.03.2017 жылғы №32-ө бұйрығына сәйкес Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі аумағында мекендейтін және ҚР Қызыл кітабына енген, жойылып кету қаупі бар және басқа да аңшылық маңызы бар аң құстардың есебі жүргізілді. Санақ жүргізген жерлер Сырдария филиалының Тақыркөл, Отырар, Шардара, Байырқұм орманшылықтарының ЕҚТА жерлерінде жүргізілді.

Аң - құстардың есебін жүргізуге қатысқан мамандар: «Сырдария - Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-ң «ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің» меңгерушісі А.Ахметов, Сырдария филиалының аң қорғау инженері Н.Исабаев, Тақыркөл орманшылығының мемлекеттік инспекторлары С.Сағынтаев, Ж.Ділдәбеков және Байырқұм орманшылығының мемлекеттік инспекторлары Б.Байсарсенов, Б.Шыналиев, А.Байсарсенов, С.Адамбеков, А.Ертаев, Отырар орманшылығының орманшысы Ғ.Боранбай, орманшы көмекшісі Қ.Алиев, мемлекеттік инспектор Е.Оразбай, Шардара орманшылығының мемлекеттік инспекторы С.Айдарқұлов, орман шебері А.Әбітайлар санақ жүргізуге қатысты.

Сырдария филиалы бойынша санақ қорытындысының мәліметтері №2 кестеде келтіріліп отыр.

№2 кесте

№	Санақ жүргізілген аң-құстардың атаулары	Аң-құстардың саны
р/с	Сүтқоректілер	анықтал мағаны	оның ішінде:
			аталық	аналық	төлі	Барлығы
1	2	3	4	5	6	7
1	Қабан	Х	27	34	79	140
		Х%	18,4	24,8	56,8	100%
2	Борсық	Х	Х	Х	Х	85
3	Қоян	Х	Х	Х	Х	284
4	Қасқыр	Х	Х	Х	Х	22
5	Түлкі	Х	Х	Х	Х	48
6	Шұбар күзен	Х	Х	Х	Х	36
7	Ондатр	Х	Х	Х	Х	145
8	Сарышұнақ	Х	Х	Х	Х	315
9	Шиебөрі	Х	Х	Х	Х	210
ҚҰСТАР
1	Қырғауыл	Х	Х	Х	Х	2155
2	Қара қарға	Х	Х	Х	Х	656
3	Кептер	Х	Х	Х	Х	648
4	Айдарлы бозторғай	Х	Х	Х	Х	415
5	Бөдене	Х	Х	Х	Х	224
6	Қарақұс	Х	Х	Х	Х	86
7	Сарыжағал сарыторғай	Х	Х	Х	Х	223
8	Құтан	Х	Х	Х	Х	116
9	Сауысқан	Х	Х	Х	Х	342
10	Кіші бозторғай	Х	Х	Х	Х	252
11	Үкі	Х	Х	Х	Х	22
12	Көкқарға	Х	Х	Х	Х	182
13	Жұртшы	Х	Х	Х	Х	54
14	Жылқышы	Х	Х	Х	Х	36
15	Қоңыр кептер	Х	Х	Х	Х	342
16	Шіл	Х	Х	Х	Х	71
ҰШЫП ӨТЕТІН ЖЫЛ ҚҰСТАРЫ
1	Үйрек	Х	Х	Х	Х	1730
2	Қоңыр қаз	Х	Х	Х	Х	1345
3	Барылдауық үйрек	Х	Х	Х	Х	2553
4	Боз үйрек	Х	Х	Х	Х	2246
5	Қырылдауық шүрегей	Х	Х	Х	Х	1948
6	Тырна	Х	Х	Х	Х	382
7	Аққұтан	Х	Х	Х	Х	452
8	Қасқалдақ	Х	Х	Х	Х	1736

8-сурет

9 – сурет

10-сурет

11-сурет

12-сурет

Түркістан филиалы бойынша

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 1 наурыздағы 25-03-01/82 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының аумағында жануарлар түрлерін есепке алуды жүргізу жөніндегі нұсқаулықтың» негізінде Бас мекеменің 16.03.2017 жылғы №32-ө бұйрығына сәйкес Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі аумағында мекендейтін және ҚР Қызыл кітабына енген, жойылып кету қаупі бар және басқа да аңшылық маңызы бар аң құстардың есебі жүргізілді. Түркістан филиалы Қызылшаруа, Балтакөл, Шәуілдір орманшылықтарының біршама айналымдарында санақ жүргізу барысында аң-құстардың есебін жүргізуге «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» КММ-нің «ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің» меңгерушісі А.Ахметов, Түркістан филиалының аң қорғау инженері Қ.Молдалиев Қызылшаруа орманшылығының орманшысы А.Батырбеков, орман шебері С.Кадиров, мемлекеттік инспектор Ж. Өсеров, Балтакөл орманшылығының орманшысы Н.Усеров, орманшы көмекшісі С.Асылов, мемлекеттік инспекторлар Б.Арысов, М.Жұмабеков, Шәуілдір орманшылығының орманшысы С.Дәуренбеков, орман шебері С.Сұлтанмұратов, мемлекеттік инспектор М.Атахановтар қатысты.

Санақ қорытындысы төмендегі № 3 кесте бойынша келтіріліп отыр.

№3кесте

№	Санақ жүргізілген аң-құстардың атаулары	Аң-құстардың саны
р/с	Сүтқоректілер	анықтал мағаны	оның ішінде:
			аталық	аналық	төлі	Барлығы
1	2	3	4	5	6	7
1	Қабан	Х	18	32	66	128
		Х%	15,5	27,5	56,8	100%
2	Борсық	Х	Х	Х	Х	64
3	Қоян	Х	Х	Х	Х	278
4	Қасқыр	Х	Х	Х	Х	26
5	Түлкі	Х	Х	Х	Х	62
6	Шұбар күзен	Х	Х	Х	Х	46
7	Ондатр	Х	Х	Х	Х	254
8	Сарышұнақ	Х	Х	Х	Х	324
9	Шиебөрі	Х	Х	Х	Х	210
ҚҰСТАР
1	Қырғауыл	Х	Х	Х	Х	2050
2	Қара қарға	Х	Х	Х	Х	564
3	Сарыжағал сарыторғай	Х	Х	Х	Х	146
4	Қоңыр кептер	Х	Х	Х	Х	264
5	Айдарлы бозторғай	Х	Х	Х	Х	383
6	Шіл	Х	Х	Х	Х	46
7	Көкқарға	Х	Х	Х	Х	212
8	Кептер	Х	Х	Х	Х	625
9	Бөдене	Х	Х	Х	Х	206
10	Құтан	Х	Х	Х	Х	98
11	Сауысқан	Х	Х	Х	Х	425
12	Үкі	Х	Х	Х	Х	20
13	Кіші бозторғай	Х	Х	Х	Х	220
14	Жұртшы	Х	Х	Х	Х	28
15	Жылқышы					24
ҰШЫП ӨТЕТІН ЖЫЛ ҚҰСТАРЫ
1	Үйрек	Х	Х	Х	Х	1516
2	Қоңыр қаз	Х	Х	Х	Х	1190
3	Қасқалдақ	Х	Х	Х	Х	1395
4	Барылдауық үйрек	Х	Х	Х	Х	2310
5	Боз үйрек	Х	Х	Х	Х	1926
6	Қырылдауық шүрегей	Х	Х	Х	Х	1594
7	Тырна	Х	Х	Х	Х	236
8	Аққұтан	Х	Х	Х	Х	342

13-сурет

14-сурет

15- сурет 16-сурет

17 – сурет 18– сурет

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіне қарастыТүркістан филиалында күтім жасалып жатқан Бұхар бұғыларының мәліметі.

2017 жылы күтім жасалып жатқан бұхар бұғыларының саны 126 басқа жетіп отыр.

Бұхар бұғыларының қозғалысы төмендегі кестеде.

Туған жылы	Ішкі қоршау (Вольер)			Еркіндікке жіберілгені			Алынған төлдер	Барлығы
	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер
2008 ж.	8	9	-	11	1	-		29
2009 ж.	1	3	-	-	1	-	5	34
2010 ж.	1	4	-	-	1	-	6	40
2011 ж.	-	-	-	1	5	-	6	46
2012 ж.	2	2	-	1	3	-	8	54
2013ж.	1	5	-	3	2	-	11	65
2014ж.	2	4	-	4	6	-	16	81
2015 ж.	-	-	12	-	-	10	22	103
2016ж			9			14	23	126
Жиын-тығы:	15	27	21	20	19	24	Х	126

Бұхар бұғыларының бас санының түгелділігі мен олардың жем-шөбінің уақытылы берілуін Түркістан филиалының басшысы мен мамандар тарапынан тұрақты қатаң қадағалануда. Өсіп-өнуіне бақылау жасау мақсатында, бұғылардың тіршілігі фотофиксаторлар арқылы суреттерге түсірілуде

19-сурет

20-сурет

Өңірлік табиғи парктің жерлерінде 2017 жылғы көктемгі санақ жүргізу қорытындысы бойынша төмендегі жабайы аң-құстар есепке алынып, төмендегі кестеде нәтижелері көрсетіліп отыр.

№	Санақ жүргізілген аң-құстардың атаулары	Аң-құстардың саны
р/с	Сүтқоректілер	анықтал мағаны	оның ішінде:
			аталық	аналық	төлі	Барлығы
1	2	3	4	5	6	7
1	Қаратау арқары	Х	25	28	19	72
		Х%	34,7	38,8	26,3	100%
2	Сібір елігі	Х	29	30	17	76
		Х%	38,1	39,4	22,3	100%
3 4	Қабан	Х	45	66	163	274
		Х%	16,4	24,1	59,4	100%
5	Қасқыр	Х	Х	Х	Х	75
6	Шиебөрі	Х	Х	Х	Х	480
7	Түлкі	Х	Х	Х	Х	145
8	Борсық	Х	Х	Х	Х	206
9	Қоян	Х	Х	Х	Х	562
10	Шұбар күзен	Х	Х	Х	Х	82
11	Ондатра	Х	Х	Х	Х	399
12	Сарышұнақ	Х	Х	Х	Х	639
13	Жайра	Х	Х	Х	Х	44
14	Тас сусары	Х	Х	Х	Х	26
ҚҰСТАР
1	Қырғауыл	Х	Х	Х	Х	4205
2	Кекілік	Х	Х	Х	Х	1050
3	Қара қарға	Х	Х	Х	Х	1930
4	Сарыжағал сарыторғай	Х	Х	Х	Х	479
5	Кептер	Х	Х	Х	Х	2023
6	Айдарлы бозторғай	Х	Х	Х	Х	1084
7	Шіл	Х	Х	Х	Х	287
8	Бөдене	Х	Х	Х	Х	620
9	Құтан	Х	Х	Х	Х	294
10	Бүркіт	Х				24
11	Жапалақ	Х	Х	Х	Х	140
12	Сауысқан	Х	Х	Х	Х	1077
13	Үкі	Х	Х	Х	Х	82
14	Қоңыр кептер	Х	Х	Х	Х	606
15	Кіші бозторғай	Х	Х	Х	Х	472
16	Көк қарға	Х	Х	Х	Х	580
17	Жұртшы	Х	Х	Х	Х	82
18	Жылқышы	Х	Х	Х	Х	60
ҰШЫП ӨТЕТІН ЖЫЛ ҚҰСТАРЫ
1	Үйрек	Х	Х	Х	Х	3246
2	Қоңыр қаз	Х	Х	Х	Х	2535
3	Қасқалдақ	Х	Х	Х	Х	3131
4	Барылдауық үйрек	Х	Х	Х	Х	4863
5	Боз үйрек	Х	Х	Х	Х	4172
6	Қырылдауық шүрегей	Х	Х	Х	Х	3542
7	Тырна	Х	Х	Х	Х	618
8	Аққұтан	Х	Х	Х	Х	794

1.АРҚАР

Отряды – АЙЫР ТҰЯҚТЫЛАР (ARTIODACTYLA)

Тұқымдасы – ҚУЫС МҮЙІЗДІЛЕР (Bovidae)

Түрі – ҚАРАТАУ АРҚАРЫ (Ovis ammon karellini)

Арқар – бұл айыр тұяқты сүтқоректі аң, сирек кездесетініне байланысты Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Өңірлік парк аумағының тек Боралдай филиалында мекендейтін түрі – Қаратау арқары.(Ovis ammon karellini)

«Сырдария-Түркістан МӨТП» КММ-нің Боралдай тау сілемдері Аққуыс, Теректі, Аяқ-сүңгі, Бүркіт ұя, Қарасай шатқалы, Үлкен Боралдай, Ақтасты бұлақ, Асан жайлау орман айналымдары аумағында арқардың қыстауы жиі болады және көктемде ішінара төлдеуі өтеді. Жануарлар бұл жерге қазан айының соңы мен қараша айының басында келеді, ал мамыр айының соңында көптеген дарақтары жазғы жайылатын жерлерге қоныс аударады, яғни өңірлік парк аумағынан тыс жерге миграция жасайды және ол территорияларда қорғауға алынбайды. Сондықтан күзде қыстауға және көктемде төлдеуге қайтып келген арқарлардың саны тұрақты түрде ауытқып отырады. Биылғы жылғы көктемгі санақтың қорытындысы бойынша арқарлардың 72 басы есепке алынды.

21-сурет

Көктемгі санақ барысында Қаратау арқарының кездескен жерлері

Санақ жүргізілген жер атаулары	Санаққа алынған дарақтардың жалпы саны
	Барлығы	Оның ішінде
		аталық	аналық	төлі	анықталмағаны
Аққуыс шатқалынан	8	2	4	2	-
Бүркітұя шатқалынан	13	4	5	4	-
Қарасай шатқалы	11	3	5	3	-
Аяқ-сүңгі шатқалынан	12	3	5	4	-
Үлкен Боралдай	8	3	2	3	-
Ақтасты бұлақ	9	2	3	4	-
Асан жайлау	11	3	5	3	-
Барлығы:	72	20	29	23	-

2.ЕЛІК

Отряды – АЙЫР ТҰЯҚТЫЛАР (ARTIODACTYLA)

Тұқымдасы – БҰҒЫЛАР (Cervidae)

Түрі – ЕЛІК (Capreolus rygargus Pallas)

Еліктің негізгі мекен ету ортасы маусымдық өзгерістерге тікелей тәуелді. Жаз айларында таудың жоғарғы белдеулеріндегі жайылымдарға дейін көтеріліп, қыс мезгілінде ең төменгі белдеуге кей уақытта парк территориясынан тыс аумақтарда да байқалып қалады. Көктем және күз айларында тау аңғары ішіндегі өзен бойындағы арша, бұта ағаштар тоғайларында жиі кездеседі.

Биылғы жылғы көктемгі санақ бойынша Боралдай филиалында 76 бас есепке алынды. Еліктің өңірлік парк аумағында таралуы төмендегі кестеде көрсетілген. Бұл кестедегі мәліметтер өңірлік парк мамандары мен орман қорғау инспекторларының берген ақпараттарына сүйеніп жасалынған.

22-сурет

Боралдай филиалы аумағында еліктің есепке алынған жерлері.

Санақ жүргізілген жер атаулары	Санаққа алынған дарақтардың жалпы саны
	Кездескен жалпы елік саны	Оның ішінде
		аталық	аналық	төлі	анықталмағаны
Аққуыс	9	2	4	3	-
Теректі	10	3	5	2	-
Аяқ-сүңгі	7	1	3	3	-
Бүркіт ұя	11	3	4	4	-
Қос – Тұра	9	4	3	2	-
Қарасай	12	3	6	3	-
Үлкен Боралдай	8	2	4	2	-
Ақбастау	10	3	4	3	-
Барлығы:	76	21	33	22	-

3.ЖАБАЙЫ ШОШҚА (ҚАБАН)

Отряды – АЙЫР ТҰЯҚТЫЛАР (ARTIODACTYLA)

Тұқымдасы – ШОШҚАЛАР (Cuidae)

Түрі – ЖАБАЙЫ ШОШҚА (Sus scrofa L.)

Жабайы шошқа – өңірлік парк аумағындағы Түркістан және Сырдария филиалдары аумағына қарасты Сыр бойында көптеп кездеседі. Сырдария филилының орманшылық территориясындағы қамыс және көлдердің жағасы олардың негізгі мекені болып табылады. Жабайы шошқа парк аумақтарында топ үйірімен жылдың барлық мезгілінде үнемі бір аймақтан екінші аймаққа көшіп қоныс аударып жүреді. Олар көбінде жерді тұмсығымен қазып, өсімдік тамырлары мен өсімдіктерді қорек етеді. Қабандар күндіз қалың ағаш сазды тоғайларда жайылса, түнде ашық тегістерде белсенді жайылады.

Көктемгі санақтың қорытындысы бойынша Сырдария филиалында 140 бас, Түркістан филиалында 134 бас, жалпы парк бойынша 274 бас есептелді. Бұл көрсеткіш былтырғы жылдың күзгі санағының қорытындысымен салыстырғанда 33 басқа өскендігін көрсетеді.

23-сурет

Сырдария филиалы аумағында жабайы шошқаның есепке алынған жерлері.

Санақ жүргізілген жер атаулары	Санаққа алынған дарақтардың жалпы саны
	Барлығы	Оның ішінде
		аталық	аналық	төлі	анықталмағаны
Байырқұм орманшылығы: № 20,21,22,23,24,25,26,27,28,29 айналымдар	42	10	11	21	-
Отырар орманшылығы: № 10,11,12,13,14,15,16, 17, 18,19 айналымдарында	34	7	12	15	-
Тақыркөл орманшылығы: № 1,2,3,4,5,6,7,8,9 айналымдарында	32	8	9	15	-
Шардара орманшылығы: № 30,31,32,33,34,35,36, 37,38,39,40,41,42,43,44.	32	8	10	14	-
Барлығы:	140	33	42	65	-

Түркістан филиалы аумағында жабайы шошқаның есепке алынған жерлері.

Санақ жүргізілген жер атаулары	Санаққа алынған дарақтардың жалпы саны
	Кездескен жалпы саны	Оның ішінде
		аталық	аналық	төлі	анықталмағаны
Қызылшаруа орманшылығы: №6,7,8,9,10,14,15,16,21, 22, 23,24,25,26,27,28,29 айналымдары	37	7	9	21	-
Балтакөл орманшылығы: №1,2,3,4,5,6,7,8,9,18,19, 20,21,22,23,24,25,26,27, 28,29,30,31,32,33 айналымдары	44	9	12	23	-
Шәуілдір орманшылығы: № 21,33,34,35,37,39,41, 43, 303,44,48,51,79,80,81, 82, 83,85,45,46,47,49,50, 52, 54,55,56,57,58,59,61. айналымдары.	53	11	16	26	-
Барлығы:	134	27	37	70	-

ҚОРЫТЫНДЫ

Көктемгі санақ жұмысының жоспары мекеме басшысымен келісіліп бекітілді. Жоспарда көрсетілген санақ жұмыстарын жүргізуде техникалық қауіпсіздігі толық сақталынып, ешқандай төтенше жағдай оқиғасы орын алған жоқ.

«Жабайы жануарлардың кейбір түрлерінің есептерін жүргізу үшін әдістемелік ұсынымдар» әзірленген. Өңірлік парк аумағында 2017 жылдың көктемгі санақ жұмыстары осы жоғарыдағы аталған әдістемелік нұсқаулықты пайдалана отырып жүргізілді. Нәтижесінде күзгі санақтың қорытындысы 2016 жылдың көктемгі санағымен салыстырғанда жабайы жануарлардың біршама түрінің өсімінің өскендігі байқалады.

Осы жоғарыда аталған жабайы жануарлардың санының көбеюуіне, өңірлік парк аумағынан шекаралас басқа аймақтарға ауып кетпеуіне ықпал жасау үшін биотехникалық іс-шаралар бойынша аң-құстардың азықтық ретінде тұз, жемін мерзімінде берілуін қамтамасыз етіп отыр.

Сонымен қатар мемлекеттік инспекторлар тарапынан сұғанақтыққа қарсы күрес жұмыстары да жүйелі түрде дер кезінде жүріп отырғанын айта кеткен жөн.

Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі аумағында мекендейтін және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген, жойылып кету қаупі бар және басқа да аңшылық маңызы бар аң-құстардың өсу динамикасы нәтижелі іс-шаралар және жергілікті халықтар арасында жүргізілген үгіт- насихаттар, уақтылы бірлескен рейдтердің аң аулауға үш жылға жарияланған мораторияның жемісі мен нәтижесі болып табылады.

Атап айтқанда арқар, елік, жабайы шошқа, дуадақ, жайра, кекілік, қырғауыл секілді аң-құстардың мекендеу учаскелерінің парк аумағында тыныштық сақталып, бөгде адамдардың, яғни сұғанақтықтан қорғауды күшейтіп малшылырдың малын ЕҚТА жерінде орынсыз келуі шектеліп, аңдардың өсіп өнуіне қолайлы жағдай жасалғандықтан олардың саны артып келеді.

Мысалы: Тұяқтылар тобына жататын қабан, сібір елігі, жыртқыш аңдардан – қасқыр, түлкі, қарсақ, дала күзені, борсық үшін парк аумағы осы аңдардың тұрақты мекеніне айналған. Бұл біріншіден мемлекет тарапынан табиғат байлықтарын қорғауға деген шынайы қамқорлықтың, екіншіден, біздің мемлекеттік инспекторларымыздың өз міндеттеріне үлкен жауапкершілікпен қарап келе жатқандығының нәтижесі деп айтуымызға болады.

---

«Сырдария-Түркістан МӨТП» КММ-нің 2016 жылы Орман заңдылықтарын бұзу туралы есебінің кенстесі

№	ӘҚБтК	Саны	Айыппұл			Залал
			Салынғаны, адам/мың теңге	Өнгені, адам/мың теңге	Өнбегені	Салынғаны, адам/мың теңге	Өнгені, адам/мың теңге	Өнбегені
	Сырдария филиалы
1	380	23	23/97566	23/97566
2	382	4	2/21210	2/21210
3	340	21				21/70417	21/70417
4	138	5	5/31815	5/31815
5	370	2	2/84840	2/84840		2/10605	2/10605
6	366	1	1/10605	1/10605
Жиынтығы		56	33/246036	33/246036		23/81022	23/81022
	Боралдай филиалы
1	380	7	7/29416	7/29416
2	382	2	2/296940	1/148470	1/148470
3	138	5	5/31815	5/31815
4	372	4	4/42420	4/42420
5	337	1	1/21210	1/21210		1/12726	1/12726
Жиынтығы		19	19/421801	18/273331	1/148470	1/12726	1/12726
	Түркістан филиалы
1	380	32	32/135744	30/127260	2/8484
2	382	16	8/685083	5/92286		9/95435	3/12726	6/82709
3	340	1				1/20360		1/20360
4	370	8	8/339360	7/296940	1/42420	8/59602	7/46662	1/12940
5	138	2	2/21210	2/21210	-
6	337	1	1/21210	1/21210	-	1/19089	1/19089
7	383	1
Жиынтығы		61	51/1351077	45/558906	3/50904	19/194486	11/78477	8/116009
					5/653268 сотқа берілген
Барлығы:		136	103/2018914	96/1078273	4/199374	43/288234	33/172225	8/116009

Бас директор орынбасары М.Асқаров

Орын:Қ.Оразымбетов

Сым:35-70-41

“Сырдария- Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі” КММ-ң қызметтік қаруларының қозғалысы туралы түсініктеме жазбасы

1 дана 16 калибрлі № ИЖ Р 21852 және 1 дана 12 калибрлі “ИЖ 18Е” № С32213 маркалы аңшылықмылтықтары ОҚО ІІД-нің ІІБ шаруашылық қоймасына 13.12.2016 жылы № 239-А қабылдау актісімен өткізілді. Бүгінгі таңда өңірлік парктің теңгерімінде ешқандай қару жоқ.

Бас директордың орынбасары М.Асқаров

Орындаған: Қ.Оразымбетов

Сымтетік: 35-70-41

VII. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын күзету және жануарлар дүниесі.

Сұғанақтыққа қарсы күрес жүргізу іс-шаралары:

Сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту барысында (заңсыз аң аулау, заңсыз ағаш кесу, ЕҚТА жеріне заңсыз кіру және басқа да) заңсыздықтардың жолын кесу мақсатында, жергілікті құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қатыстыра отырып, бірлескен арнайы рейдтер ұйымдастыру нәтижесінде бөлім мамандары мен филиалдардың мемлекеттік инспекторлары тарапынан сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту мақсатында жыл басынан жалпы 182 рет рейдтік тексеру жұмыстары жүргізіліп, оның ішінде құқық қорғау органдарымен 40 рет рейдтер ұйымдастырылды. Ұйымдастырылған рейдтер барысында 136 заң бұзушылықтар анықталды. Анықталған заңбұзушылықтар ішінде 22 оқиға ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу және зақымдау бойынша қылмыстық істер қозғалды.

Анықталған қылмыстық істер бойынша соттың шешімімен 1 дана днепр мотоциклі, 1 дана «ПИТ-507» бензопила, 1 дана темір ілмек, 13 дана

балта тәркіленді. Заңбұзушы азаматтарға соттың шешімімен 5 азаматқа 150 сағаттан, 1 азаматқа 100 сағат, 1 азаматқа 80 сағаттан қоғамдық жұмыстарға тартуға қаулы шығарылды.

Анықталған аң аулау оқиғалары 22-і оның ішінде 17-сы ЕҚТА заңымен салынып, сот орындаушыларына өткізіліп, бүгінгі таңда барлығының қаулылары шыққан 6 оқиғаға 148,4 теңгеден айыппұл салынған, 2 оқиғаға 103,9 теңгеден айыппұл салынған. Анықталған аң аулау оқиғалары бойынша 15 дана мылтық тәркіленіп, 8 азамат 2 жылға аң аулау құқығынан айырылып, 1 азамат 9 айға аң аулау құқығынан, 2 азамат 6 айдан аң аулау құқығынан айырылған.

Барлығы 103 оқиға бойынша 2018,9 мың теңге көлемінде айыппұл салынып, оның 96 азаматтан 1078,2 мың теңгесі өндірілген. Қалған әкімшілік айыппұлдарды өндіру жұмыстары жүргізілуде.

Келтірілген залал бойынша барлығы 43 оқиғаға 288,2 мың теңге талап арыз беріліп, 33 оқиға бойынша 172,2 мың теңгесі өндірілген, қалған оқиғалар бойынша келтірілген залалдарды өндіру жұмыстары жүргізілуде.

Боралдай филиалында 19 заң бұзушылық 2-і заңсыз аң аулау оқиғасы бойынша қазіргі таңда соттың қаулысы шығып, 148,4 мың теңгеден айыппұл салынып, 1 оқиғаның айыппұлы толығымен өндірілді. 17 оқиға ЕҚТА жеріне заңсыз кіру және басқа да орман заңдылықтарын бұзу жөнінде:

жалпы салынған айыппұл: 421,8 мыңтеңге өндірілгені 273,3 мың теңге.

Сырдария филиалында 56 заң бұзущылық 4 оқиға аң ату мен аң аулау ережесін бұзу бойынша 2 оқиға Арыс аудандық сотының шешімімен қысқартылды.

- 21 оқиға ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу және зақымдау оқиғалары бойынша қылмыстық іс қозғалып, оның ішінде 14 оқиға бойынша сотта қаралып заңды шешім шығарылып, 6-іс сот шешімімен қылмыстық жауапкершілікке тартылды, 10-іс сот шешімімен қылмыстық жауапкершіліктен босатылып отыр. 2-іс Арыс аудандық прокуратурасының шешімімен қысқартылған, 3-іс Арыс АІІБ-мен қысқартылған.

- 33 оқиға басқа да орман заңдылықтарын бұзу жөнінде болса,

жалпы салынған айыппұл: 246,0 мың теңге салынып толығымен өндірілген.

келтірілген залал мөлшері: - 81,0 мың теңгеге талап арыз беріліп, толығымен өндірілген.

Түркістан филиалында 61 заң бұзушылық 16 оқиға аң ату мен аң аулау ережесі бойынша хаттамалар толтырылып, 13 оқиға бойынша аудандық соттарға материалдар жолданып, соттың қаулысы шығып 4 іс бойынша 148,4 мың теңгеден айыппұл салынды 2 іс бойынша 103,9 теңгеден айыппұл салынды. 13 оқиға бойынша аң аулау құқықтарынан айырылған. 3 оқиға 2 шақырым қорғау аймағында орын алған заңсыз аң аулау оқиғасы бойынша хаттама толтырылып, қаулысы шығарылып, салынған айыппұлдар толық өндірілген

- 1 оқиға ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу және зақымдау

- 12 оқиға басқа да орман заңдылықтарын бұзу жөнінде болса,

- 32 оқиға ЕҚТА жеріне заңсыз кіру бойынша хаттамалар толтырылған

жалпы салынған айыппұл: - 1351,0 мың теңгесалынып, оның 558,9 мыңтеңгесі өндірілген. Қалғанайыппұлдарды өндіру жұмыстары жүргізілуде.Келтірілген залал мөлшері: - 194,4 мың теңгеге талап арыз беріліп, 78,4 мың теңгесі өндірілген.

Күзгі санақ жұмыс қорытындысы мекеме басшысымен ОҚО орман және аңшылық шаруашылығы инспекциясымен келісіліп бекітіліп, 2016 жылғы күзгі санақ жұмыстарының қорытындылары аумақтық инспекцияға уақытылы тапсырылды.

«Жабайы жануарлардың кейбір түрлерінің есептерін жүргізу үшін әдістемелік ұсынымдар» әзірленген. Өңірлік парк аумағында 2016 жылдың күзгі санақ жұмыстары әдістемелік нұсқаулықты пайдалана отырып жүргізілді. Нәтижесінде күзгі санақтың қорытындысы 2015 жылмен салыстырғанда жабайы жануарлардың біршама түрінің өсімінің өскендігі байқалады. Атап айтқанда Қаратау арқары 7 басқа, сібір елігі 4 басқа, қабан 33 басқа, қырғауыл 570 басқа және т.б аң құстардың бас санының өскендігі жүргізілген санақ жұмыстары барысында анықталған. Жабайы жануарлардың санының көбеюуіне, өңірлік парк аумағынан шекаралас басқа аймақтарға ауып кетпеуіне ықпал ретінде биотехникалық іс-шаралар бойынша, аң-құстардың азықтық ретінде тұз, жемін уақытылы берілуін қамтамасыз етіп отыр. Сонымен қатар мемлекеттік инспекторлар тарапынан сұғанақтыққа қарсы күрес жұмыстары да қарқынды жүргізіліп келеді.

Өңірлік табиғи парктің жерлерінде санақ қорытындысы бойынша төмендегі жабайы аң-құстар есепке алынып, төмендегі кестеде нәтижелері көрсетіліп отыр.

№	Санақ жүргізілген аң-құстардың атаулары	Аң-құстардың саны
р/с	Сүтқоректілер	анықтал мағаны	оның ішінде:
			аталық	аналық	төлі	Барлығы
1	2	3	4	5	6	7
1	Қаратау арқары	Х	25	27	13	65
		Х%	38,4	41,5	20	100%
2	Сібір елігі	Х	28	29	11	68
		Х%	41,1	42,6	16,9	100%
3 4	Қабан	Х	41	63	137	241
		Х%	17,0	26,1	56,8	100%
5	Қасқыр	Х	Х	Х	Х	67
6	Шиебөрі	Х	Х	Х	Х	380
7	Түлкі	Х	Х	Х	Х	130
8	Борсық	Х	Х	Х	Х	185
9	Қоян	Х	Х	Х	Х	472
10	Шұбар күзен	Х	Х	Х	Х	74
11	Ондатра	Х	Х	Х	Х	368
12	Сарышұнақ	Х	Х	Х	Х	-
13	Жайра	Х	Х	Х	Х	42
14	Тас сусары	Х	Х	Х	Х	23
ҚҰСТАР
1	Қырғауыл	Х	Х	Х	Х	4990
2	Кекілік	Х	Х	Х	Х	900
3	Қара қарға	Х	Х	Х	Х	1770
4	Сарыжағал сарыторғай	Х	Х	Х	Х	382
5	Кептер	Х	Х	Х	Х	1840
6	Айдарлы бозторғай	Х	Х	Х	Х	1026
7	Шіл	Х	Х	Х	Х	250
8	Бөдене	Х	Х	Х	Х	505
9	Құтан	Х	Х	Х	Х	235
10	Бүркіт	Х				20
11	Жапалақ	Х	Х	Х	Х	120
12	Сауысқан	Х	Х	Х	Х	875
13	Үкі	Х	Х	Х	Х	63
14	Қоңыр кептер	Х	Х	Х	Х	518
15	Кіші бозторғай	Х	Х	Х	Х	414
16	Көк қарға	Х	Х	Х	Х	480
17	Жұртшы	Х	Х	Х	Х	67
18	Жылқышы	Х	Х	Х	Х	46
ҰШЫП ӨТЕТІН ЖЫЛ ҚҰСТАРЫ
1	Үйрек	Х	Х	Х	Х	3030
2	Қоңыр қаз	Х	Х	Х	Х	2410
3	Қасқалдақ	Х	Х	Х	Х	3040
4	Барылдауық үйрек	Х	Х	Х	Х	4690
5	Боз үйрек	Х	Х	Х	Х	3990
6	Қырылдауық шүрегей	Х	Х	Х	Х	3390
7	Тырна	Х	Х	Х	Х	500
8	Аққұтан	Х	Х	Х	Х	650

Сұғанақтыққа қарсы күрес бойынша шығарылған 44 мақала, радио және телевидениеден 2 рет хабар берілген. ЕҚТА күзету және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінен бүгінгі таңда БАҚ-на 3 мақала шығарылды.

2016 жылғы индикативтік жоспарға сәйкес жыл басынан бері биотехникалық іс шараларға 344,0 мың теңге қаражат қаралып, 2200 кг тұз дайындалып жабайы аңдарға толығымен шашылып берілді. Тұз салатын орындар 60 дана жасалды. Аң құстарға шөп тастайтын орындар 18 дана орналастырылды. 1876 кг жем дайындалып берілді.

Жануарлардың кейбір бағалы түрлерін қалпына келтіріп молайту мақсатында мынадай жобалар қарастырылған:

- Бұқар бұғысының жаңа питомнигін ұйымдастыру.

- Сібір елігін тоғайда қалпына келтіру үшін оның питомнигін ұйымдастыру.

- Қырғауылдың питомнигін ұйымдастыру

Аталған үш питомникті ұйымдастыру жөніндегі жоба қазіргі таңда мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізіліп, оң қорытындысы алынып Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне келісімдеуге жіберілді.

Бұхар бұғылары тұқымбағында 2016 жылдың 30 қарашаға дейін яғни бүгінгі таңға жалпы саны 126 бас бұхар бұғылары күтіп бапталуда. Олардың 63 бас бұхар бұғылары ішкі қоршауды (волер) қалған 63 басы қоршалған аумақта. Биылғы жылы алынған төлдер саны 23 бас жынысы анықталмаған.

Бас директор орынбасары М.Асқаров

Орын:Қ.Оразымбетов

Сым:35-70-41

 

 

 

 

 

Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімінің 2014 жылы атқарған жұмыстары.

Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімінің 2013 жылы атқарған жұмыстары Сұғанақтыққа қарсы жүргізілген іс-шаралар.

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік  өңірлік  табиғи  саябағы» КММ-ң «Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімі» мен филиалдардың мемлекеттік инспекторлары тарапынан сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту мақсатында 232 рет рейдтік тексеру жұмыстары жүргізілді. Соның ішінде құқық қорғау органдарымен  25 рет бірлескен  іс-шаралар ұйымдастырылып, 124 заң бұзушылықтар анықталған. Оның 15 оқиғасы аң ату мен аң аулау,     6 оқиғасы заңсыз ағаш кесу, 7 оқиғасы өрт қауіпсіздік ережесін бұзған,        96 оқиғасы басқа да орман заңдылықтарын бұзу жөнінде.

5 заң бұзушылық бойынша аудандық соттардың шешімімен ескерту берілген.  119 оқиғасына  578,1 мың теңге көлемінде айыппұл салынып,     109 оқиғасынан  493,2 мың теңге  өндірілген. Қалған 10 оқиға бойынша    84,9 мың теңгесі жыл соңында айыппұлдар салынынуына байланысты өндірілмей қалып отыр.

Келтірілген залал бойынша барлығы 92 оқиғаға 422,4 мың теңге талап арыз беріліп, 89 оқиға бойынша 410,2 мың теңгесі өндірілген, қалған 3 оқиға 12,2 мың теңгеге жыл соңында талап қойылуына байланысты өндірілмей қалып отыр.

 

Салынған айыппұл                                                       оқиғасы / соммасы

№	Мекеме атауы	Салынғаны	Өндірілгені	Өндірілмегені
1	Сырдария филиалы	44/212,9	44/212,9
2	Түркістан филиалы	53/287,3	43/202,4	10/84,9
3	Боралдай филиалы	22/77,9	22/77,9
	Жалпы соммасы	119/578,1	109/493,2	10/84,9

 

Келтірілген залал мөлшері

№	Мекеме атауы	Салынғаны	Өндірілгені	Өндірілмегені
1	Сырдария филиалы	44/227,3	44/227,3
2	Түркістан филиалы	36/170,9	33/158,7	3/12,2
3	Боралдай филиалы	12/24,2	12/24,2
	Жалпы соммасы	92/422,4	89/410,2	3/12,2

 

 

 

 

 

 

Биотехникалық іс-шаралар.

 

Мекеме мен орман шаруашылығы саласымен бірлесе атқарылған жұмыстардың негізгі міндеттерінің бірі орманның жабайы жануарлар дүниесін қорғау, олардың азық қорын және құстардың ұя салу жағдайларын жақсарту үшін жасалған іс шаралар, жабайы аңдар мен құстардың популиацияларының көбеюіне және мекендеу жағдайларын жақсартуға бағытталған. Осы мақсатта 2013 жылы биотехникалық іс-шараларға 900 мың теңге қаралып, бөлінген қаржыға төмендегі жұмыстар атқарылды.

 

№	Іс-шаралар	Өлшем бірлігі	Көлемі	Соммасы
1	Аншлагтарды жасату, орнату	дана	23	107,0
2	Көркемделген панноларды жасату, орнату	дана	7	45,0
3	Шөп дайындау және жинақтау	тн	9	160,0
4	Құс ұяларын жасату және орнату	дана	296	162,0
5	Тұз дайындау	кг	3,6	118,0
6	Тұз салатын орындарды дайындау	дана	12	10,0
7	Бұлақ көздерін тазалау	дана	25	22,0
8	Аңдарға суат орындарын дайындау	дана	12	13,0
9	Аң-құстарға шөп тастайтын орындар дайындау	дана	60	58,0
10	Жем және бақша өнімдерін дайындау	кг	7,6	205,0
	Жалпы соммасы:			900,0

 

Бұхар бұғысы туралы

Қазіргі Cырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік саябағының (бұрынғы Түркістан орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі) Түркістан филиалындағы Қызылшаруа орманшылығында Бүкіл дүниежүзілік жабайы табиғат қорының, Орман және аңшылық комитетінің қолдауларымен  және ҚР Білім және ғылым министрлігінің Зоология институтымен бірлесіп бұқар бұғыларын қайта қалпына келтіру мен көбейту мақсатында 2 га тор қоршауда бұқар бұғыларының тұқымбағы (питомнигі) 2000 жылы ұйымдастырылған еді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев киелі Түркістан  қаласының 1500 жылдық мерей тойына осы өңірдің тау орман тоғайын сұлуландырып, жануарлар әлеміне ерекше сипат әсем түр келбет беретін «Сыр сұлуы Кермаралды» Бұхар бұғыларын көбейтіп келешек ұрпаққа сақтап қалу мақсатында 8 (сегіз) бас Бұхар бұғысын сыйға тартқан болатын.

Бұл тұқымбаққа алқашқы кезде Қарашеңгел аңшылық шаруашылығынан бұхар бұғыларының 2 бас еркегі мен 6 бас ұрғашысы әкелініп қорғауға алынып және арнайы рацион бойынша азықтандырылып күтіп-баптала бастады.

2009 жылы жыл соңында  қосымша бұл тұқымбаққа 3 бас еркек және 7 бас бұхар бұғылары әкелініп қосылды. Нәтижесінде 2009 жылы бұхар бұғыларының жалпы саны 34 басқа жеткізілді.  Бүкіл дүниежүзілік жабайы қорғау қорының жобасының аясында 2 га тор қоршаудың ішінде олардың бастарының көбейіп, тар болуына байланысты Зоология институтының, облыстық аумақтық орман және аңшылық шаруашылығы инспекциясының қызметкерлерінің қатысуымен 2009 жылы мамыр айында 10 бас, 2010 жылы қаңтар айында 8 бас бұхар бұғылары еркіндікке жіберілді.

2013 жылдың қорытындысы бойынша бұхар бұғыларының тұқымбақтағы жалпы саны 65 басқа жетіп, оның 29 басы еркіндікте болса, қалған 35 басы тор қоршауда күтіп-бапталуда. Биыл көктемде болжам бойынша бұхар бұғыларынан 10-15 төл алынуы күтіліп отыр.

Бұғылардың  жылма  жыл өскендігі төмендегі кестеде көрсетіліп отыр.

 

 

 

Туған жылы	Ішкі қоршау (Вольер)			Еркіндікке жіберілгені			Барлығы:
	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер
2008 ж	8 бас	4 бас		11 бас	5 бас	-	28 бас
2009 ж	1 бас	3 бас		-	2 бас	-	6 бас
2010 ж	1 бас	5 бас		-	-	-	6 бас
2011 ж			4 бас	-	-	2 бас	6 бас
2012 ж			4 бас	-	-	4 бас	8 бас
2013 ж			6 бас	-	-	5 бас	11 бас
Жиынтығы:	10 бас	12 бас	14 бас	11 бас	7 бас	11 бас	65 бас

 

 

 

Осыған байланысты Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи саябағы 10-12 бас бұхар бұғысын табиғи ортаға еркіндікке жіберуді ұйымдастыру үшін ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Зоология институтымен» бұхар бұғыларының гендік сапалық құрамын жаңартып, жақсарту жөніндегі биологиялық ғылыми қорытындыны дайындау, ғылыми зертеулер жүргізу жөнінде 2014 жылға келісім-шарт жасалды.

2013 жылы бұхар бұғыларына бөлінген қаржы:

- бұғылардың жем-шөбіне       -8669,6  мың теңге;

- бұғылардың дәрі-дәрмегіне     -140,0 мың теңге;

- жанар-жағармайына                   -90,0 мың теңге;

- бұғышылардың айлығына      -1381,6 мың теңге.

Жалпы бұғыларды күтіп-баптаумен жұмсалған қаржы көлемі 10281,2 теңгені құрап отыр.

 

Аңшылық алқаптар:

Қазіргі    «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи саябағы» КММ-ң аумағындағы орман қоры жерлерінде орналасқан бұрынғы өткізілген конкурстар бойынша 14 аңшылық алқаптары жерлері ұзақ мерзімге жалға алып пайдалануда қалуда.  Пайдаланып отырған жалпы жер көлемдері 82614 га, оның ішінде паркқа қатысты орман қорындағы жер көлемі 46139 гектарды құрап отыр. Алдағы кезде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заң талаптарына сәйкес өңірлік парктың жерлері бойынша Үкімет қаулысы қабылданған соң заңға сәйкес аңшылық алқаптары жерлерін сәйкестендіру міндеттері тұр

 

Жабайы аң-құстарға санақ жұмыстары

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы № 1 «Жануарлар дүниесін мемлекеттік есепке алуды, оның кадастры мен мониторингін жүргізу туралы» қаулысы негізінде «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи саябағы»  мамандары мен  Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы,  және Оңтүстік Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясы мамандарымен бірлескен іс-шаралар ұйымдастырып, өңірлік парк аумағында санақ жұмысын бірыңғай мемлекеттік әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес жүргізілді. Санақ жүргізу қорытындысы бойынша мынандай жануарлар есепке алынғаны туралы төмендегіше:

Аңдар: сібір елігі 30 бас,  қабан 145 бас,  борсық 110 бас , түлкі 38 бас, қоян 102, қасқыр 92 бас,  шиебөрі 43 бас,  шұбар күзен 95 бас, сарышұнақ 87 бас,ондатра 120 бас.

Құстар:  қырғауыл 2200 бас, кекілік 480 бас, қара қарға 170 бас, сарыжағал сарыторғай 130 бас, көкқұтан 102 бас,қоңыр кептер 195 бас, айдарлы бозторғай 160 бас, шіл 230 бас, бөдене 120 бас, көк кептер 420 бас, жұртшы 95 бас, тырна 80 бас.

Қызыл кітапқа енген аңдар:  Қаратау арқары 27 бас, бүркіт 15 бас, үкі 21 бас, қара дегелек 89 бас, жайра 30 бас, 10 бас тас сусарысы секілді аң-құстар есепке алынып, жинақталып Оңтүстік Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясына тапсырылды.

 

 

Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімінің 2014 жылдың I-жартыжылдық атқарылған жұмыстары

 

Сұғанақтыққа қарсы жүргізілген іс-шаралар

«Сырдария-Түркістан мемлекеттік  өңірлік  табиғи  саябағы» КММ-ң «Жануарлар дүниесін қорғау және өсімін молайту бөлімі» аудандық ішкі істер органдарымен, филиалдардың мемлекеттік инспекторлары тарапынан сұғанақтыққа қарсы күресті күшейту мақсатында 170 рет рейдтік тексеру жұмыстары жүргізілді. Оның ішінде 79 заң бұзушылықтар анықталған. Оның 15 оқиғасы аң ату мен аң аулау болса, 2 оқиғасы заңсыз ағаш кесу, 62 оқиғасы басқа да орман заңдылықтарын бұзу жөнінде жүргізілген.

Бұхар бұғысы туралы

Есепті жылы бұхар бұғыларын күтіп-баптауға бөлінген қаржы көлемі

6926,0 мың теңге. Оның II-тоқсанда күтіп-баптауға, жем-шөбіне, дәрі-дәрмегіне жұмсалған қаржы көлемі 3145,0 мың теңге болып отыр.

2014 жылы күтім жасалып жатқан бұхар бұғыларынан 16 бас жас төлдер кіріске алынып, барлығы 81 басқа жетіп отыр. Оның 6 бас төлі кіші қоршаудан, ал 10 бас төлі еркіндікке жіберілген бұғылардан алынып отыр. Бұл мәліметтер бұхар бұғыларының басы жылма жыл өсіп келе жатқанын байқатады.

Бұғылардың өскендігі төмендегі кестеде көрсетіліп отыр.

 

Туған жылы	Ішкі қоршау (Вольер)			Еркіндікке жіберілгені			Барлығы:
	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер	Аналық бас	Аталық бас	Жас төлдер
2008 ж	8 бас	4 бас		11 бас	5 бас		28 бас
2009 ж	1 бас	3 бас			2 бас		6 бас
2010 ж	1 бас	5 бас					6 бас
2011 ж			4 бас			2 бас	6 бас
2012 ж			4 бас			4 бас	8 бас
2013 ж			6 бас			5 бас	11 бас
2014 ж			6 бас			10 бас	16 бас
Жиынтығы:	10 бас	12 бас	20 бас	11 бас	7 бас	21 бас	81 бас

 

Бұхар бұғыларының бас санының түгелділігі мен олардың жем-шөбінің уақытылы берілуін Түркістан филиалының басшысы мен мамандар тарапынан тұрақты қатаң қадағалануда. Өсіп-өнуіне бақылау жасау мақсатында, бұғылардың тіршілігі фотофиксаторлар арқылы суреттерге түсіріліп, альбом жасау үшін материалдар жинақталуда.

 

Жабайы аң-құстардың есебін жүргізу жұмыстары

 

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы    №1 «Жануарлар дүниесін мемлекеттік есепке алуды, оның кадастры мен мониторингін жүргізу туралы» қаулысы негізінде «Сырдария-Түркістан мемлекеттік өңірлік табиғи саябағы» Оңтүстік Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясы мамандарымен бірлескен іс-шаралар ұйымдастырып, өңірлік парк аумағында санақ жұмысын бірыңғай мемлекеттік әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес жүргізілді. Санақ жүргізу қорытындысы бойынша мынандай жануарлар есепке алынғаны туралы төмендегіше:

Аңдар: сібір елігі 48 бас,  қабан 148 бас,  борсық 116 бас , түлкі    45 бас, қоян 109, қасқыр 85 бас,  шиебөрі 94 бас,  шұбар күзен 98 бас, сарышұнақ 110 бас,ондатра 125 бас.

Құстар:  қырғауыл 2320 бас, кекілік 510 бас, қара қарға 250 бас, сарыжағал сарыторғай 143 бас, көкқұтан 110 бас,қоңыр кептер 230 бас, айдарлы бозторғай 220 бас, шіл 246 бас, бөдене 134 бас, көк кептер     485 бас, жұртшы 104 бас.

Қызыл кітапқа енген аңдар:  Қаратау арқары 47 бас, бүркіт       17 бас, үкі 23 бас, жайра 33 бас, 12 бас тас сусарысы секілді аң-құстар есепке алынып, жинақталып Оңтүстік Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық инспекциясына тапсырылды.

 

 

 

2014 жылға арналған биотехникалық іс-шаралар жоспары

 

№	Атқарылған іс-шаралар	Жоспар		Орындалғаны
		көлемі	Қаржы м/теңге	көлемі	Қаржы м/теңге
1	Аншлагтарды жасату, орнату	11	107140	11	95660,2
2	Көркемделген панноларды жасату, орнату	3	56700	3	49377
3	Стационарлы жем шөп салатын орындар дайындау	10	57510	10	51351,5
4	Құс ұяларын жасату және орнату	136	122944	136	109769
5	Тұз дайындау	322	10304	322	9199,3
6	Тұзсауыт орындарын дайындау	24	15000	24	15000
7	Жем және бақша өнімдерін дайындау	7000	150000
8	Радио, теледидарға хабарлама беру	12
9	Жеке сұхбаттар өткізу	210
10	Газеттерге мақала беру	28	84000
11	Жабайы аң-құстарға санақ жұмыстарын жүргізу		150000
12	Жыртқыш аңдар мен құстардың санын реттеу оның ішінде:	270	35000
	қасқыр
	шиебөрі	60	7740
	сауысқан	90	11610
	қарғалар	120	15650
	Жиынтығы:		788598		330357

 

 

 

 

Читать далее